|
Атом станциялар
Ядровий энергетик
қурилма ЯЭҚ
Иссиқлик нейторни
бўйича
Тез нейтронларда
Графитли
Сувли
Сувли
Сувли
Бир контурли
Икки
контурли
АЭС, АТЭЦ
АЭС
Уч контурли
АСТ
АЭС
Уч контурли
Суюқ натрийли
РБМК-1000,
ЭГП-8
ВВЭР-440
(1000)
АСТ-500
БН-600
БН-800
р е а к т о р т и п и б ў й и ч
а
нейторнни секинлаштиш
бўйича
иссиқлик узатувчи тури
бўйича
контурлар миқдори бўйича
Белгиланганлигига қараб
161
Чора-тадбирлар: режавий-профилактик кўрик таъмирлаш ишларини
ўтказиш, хавфсизлик қоидаларига, хизмат муддати талабларига риоя қилиш ва
бошқалар.
Муҳофазаси: коммунал хизмат кўрсатиш вазирлиги маҳаллий ҳокимият
вазирлиги билан биргаликда муҳандислик тармоқларини узлуксиз иш
фаолиятини таъминлаш тадбирларини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш.
Юқорида келтирилган ФВда аҳолига ѐрдам бериш бўйича ҳатти ҳаракат
ва фаолият қоидалари.
Транспорт, энергетика ва маиший тизимлардаги содир этилган ФВ даги
қоидалар:
- бу ФВ да ваҳима ва саросимага тушмаслик;
- содир этилган ФВ тўғрисида тез ѐрдам хизмати ва маъмурий органларга
хабар бериш ва улар келгунга қадар имкони борича қўл ости қуролларидан
фойдаланиш;
- транспорт ҳалокати ва бошқа ҳалокатлар содир этилганда тиббий ѐрдам
чақириш ва керак бўлса касалхонага жўнатиш;
- транспортларда биринчи тез ѐрдам аптечкаси бўлиши керак.
Кимѐвий ва радиацион хавфсиз объектлардаги фавқулодда вазиятлар ва
улардан муҳофаза қилиш
Кимѐвий радиациявий муҳофазасининг асосий вазифаси кимѐвий ва
радиациявий хавфли иншоотдаги ҳалокатлар билан боғлиқ ФВлар олдини
олишдан иборат.
Радиацион авариялар талофат ўчоғидаги ишчи, хизматчиларни ва
аҳолини нурланишига, бундан ташқари, катта ҳудудларни йўл қўйиладиган
меъѐрлардан юқори бўлган радиациявий зарарланишига олиб келади.
Ионизацияланган нурланишни тўлиқ хавфсиз дозалари мавжуд эмас. Энг майда
нурланиш дозалари ҳам нурланганларда хавфли ўсимталарни пайдо бўлишига
ва ирсий касалликлар юқтирилган авлод туғилиши хавфини оширади.
Ионизацияловчи нурланишни биологик таъсири олинагн дозага,
нурланиш вақтига, нурланиш турига ва организмни индивидуал хусусиятларига
боғлиқ. Бунда соматик соматик-стохастик ва генетик эффектлар кузатилиши
мумкин.
Одамни нурланиши оқибатларини асосий эффектлари 32-расмда
келтирилган.
162
32-Расм. Одамнинг нурланиш оқибатлари.
Нурланиш дозаси, вақти ва шароитига кўра одамни нурланиш оқибатлари
21-жадвалда келтирилган.
21-жадвал
Нурланиш шароити
Доза
Эффект
Бир
маротабали.
Ўткир,
сурункали (барча турлари)
Нолдан
фарқли
доза
Саратон ва генетик бузилишлар
эҳтимолини юқорилиги
Сурункали бир неча йиллар
давомида
Йилига 0,1 эв (10
бар) ва юқори
Организмни
носпецифик
резистентлигини пасайиши
Бу ҳам
Йилига 0,5 эв (50
бар) ва юқори
Иммунал
резистентликни
пасайиши, катаракта
Бир маротабали ўткир
1 эв (100 бар) ва
юқори
Ўткир нурланиш касаллиги
Бу ҳам
4,5 эв (450 бар) ва
юқори
Ўлим
билан
якунланадиган
ўткир нурланиш касаллиги
Ҳар хил турлари
1 эв (100 бар) ва
юқори
Стохастик эффектлар
Қолқонсимон
безни
радиоактив йод ҳисобида 1-2
ой давомида нурланиши
10 эв (1000 бар) ва
юқори
Қолқонсимон
без
ғилофункцияси,
ўсимталарни
ривожланиш эҳтимолини ошиши
Нурланиш оқибатлари
Соматик
эффектлар
(бевосита
нурланганларда)
Соматик-
стохастик
эффектлар
Генетик
эффектлар
Ўткир
нурланиш
касаллиги
(ЎНК)
Сурункали
нурланиш
касаллиги
Нурланишли
куйишлар,
катаракта
Хавфли
ўсимталар ва
лейкозлар
Хавфсиз
ўсимталар
Авлодни ирсий
касалликлари
Ўлик туғилган
болалар
Ўз-ўзидан рўй
берадиган обортлар
Бепуштлик
163
Организмни жароҳатланиши қонуниятлари олинган нурланиш дозаси
катталиги, уни вақт ва ҳажм бўйича тарқалиши ва орган, тўқима, тизимларни
радиосезгирлиги билан белгиланади. Ушбу омиллар нурланиш таъсирини
белгилайди.
Нурланиш касалликларини оғирлиги олинган нурланиш дозасигна
боғлиқдир (22-жадвал).
22-жадвал
Нурланиш кассалиги оғирлик даражасини олинган дозага боғлиқлиги
Доза, гр
Оғирлик даражаси
1-2
I (енгил)
2-4
II (ўртача)
4-6
III (оғир)
6-10
IV (ўта оғир)
Хавфли кимѐвий моддалар аҳоли ҳаѐти ва соғлиги учун жиддий хавф
туғдиради. Хавфли кимѐвий моддаларни юқори заҳарлилиги, қисқа таъсир
даври жароҳатланганларга биринчи тиббий ѐрдам кўрсатишни ва уларни
ҳаѐтини қутқаришни қийинлаштиради.
Ўткир заҳарланишларни аниқлашда, у ѐки бу хавфли кимѐвий моддалар
билан заҳарланиш тавсифини билиш муҳимдир. Хавфли кимѐвий моддаларни
таъсири остида заҳарланишида зарарланиш белгиларини акс эттирмайдиган ва
фақат организмни заҳарли бирикмаларга бўлган реакцияси кўринишларини
(қайт қилиш, чанқаш, безовталаниш ва бошқалар) кузатиш мумкин (23-жадвал).
23-жадвал
Токсик моддаларни организмга таъсирига кўра таснифланиши
Токсик таъсири
Токсик модда
Бузилишлар
Бўғувчи таъсир
Умумзаҳарловчи
таъсир
Бўғувчи
ва
умумзаҳарловчи
таъсир
Хлор,
учхлорли
фосфор,
фосфор оксихлориди, фосген,
олтингугуртхлориди,
хлорпикрин, хлорацетофенон,
адамсит ва бошқалар.
Синил кислотаси, цианидлар,
ис гази, мишякли водород,
динитрофенол ва бошқалар
Акрилонитрил,
олтингугурт
ангидриди,
олтингугурт
водороди, азот оксидлари ва
Юқори нафас йўлларини
яллиғланиши,
ўпка
шишиши.
Қон
шаклли
элементларини
лизиси,
тўқималарга
кислород
етказилишини бузилиши,
нафас олиш қаторидаги
ферментларни
парчаланиши
I, II гуруҳли жароҳатлар.
Асаб
импульсларини
амалга
оширувчи
ва
узатувчи ферментларни
164
Нейргороп
заҳарлар
Бўғувчи
ва
нейротроп
таъсир
Метаболик
заҳарлар
бошқалар.
Фосфоорганиқ
бирикмалар
(ФОБ): хлорофос, тиофос,
карбофос,
октаметил,
мускарин,
карбохолин
ва
бошқалар.
Аммиак, гептил, гидразин ва
бошқалар
Бромли метил, дихлорэтан,
диоксинлар,
полихлор
бензофуран, этилен оксиди ва
бошқалар
блокада қилиниши.
I
ва
IV
гуруҳли
жароҳатлар.
Марказий асаб тизимини
жароҳатланиши, жигар,
буйракни
жароҳатланиши,
тўқималарга
кислород
узатилишини бузилиши
сабабли рўй берадиган
куйишлар
Ўткир заҳарланишларда жиддий бузилишларни тез ривожланиши
жароҳатланганларга зудлик билан тиббий ѐрдам кўрсатилишини тақозо қилади.
Бунда қуйидаги тамойилларга риоя қилиниши керак: а) организмга заҳарни
келиб тушишини тўхтатиш; б) заҳарга қарши воситаларни қўллаш; в) заҳарни
организмдан тезлик билан чиқариш; г) заҳар таъсирида бузилган организм
фаолиятларини тиклаш.
Заҳарга қарши муҳим воситалар 24-жадвалда келтирилган.
24-жадвал
Заҳарланишларда ишлатиладиган муҳим антидотлар
Do'stlaringiz bilan baham: |
