Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ж. М.Қурбонов, З. Э. Мамарасулов

IX 
X 
 
XI 
XII 
Фақат сейсмик прибор аниқлайди. 
Тинч ҳолатдаги одамлар сезади. 
Хонада бўлган одамлар худди машина ўтгандаги зириллаш каби сезади. 
Кўплар сезади. Осилган предметлар қимирлайди, идишлар зириллайди. 
Хоналар умумий қимирлаши. Ухлаганлар уйғонади. Мебеллар 
қимирлайди, биноларда ѐриқлар пайдо бўлади. 
Одамлар юриши ишончсиз. Ойналар синади. 
Оѐқда туриш қийинлашади. Карниз тушиб кетади. Сувда тўлқин пайдо 
бўлади. 
Паниқа бошланади. Завод трубалари, ѐдгорликлар бузилади. Ўрта 
мустаҳкамликдаги бинолар тўлиқ бузилади. 
Умумий паниқа бўлади. уйлар бузилади. Машина ҳайдаш қийинлашади. 
Кўпгина уйлар бузилади. Тоғ ѐн бағри кўчади. Сув ҳавзаларидан сув 
қалқиб чиқади. Рельслар бузилади. 
Тўлиқ бузилиш. Ерда ѐриқ пайдо бўлади. Ер ости трубалар бузилади. 
Тоғ массаси кўчади, ер рельефи ўзгаради. Дарѐ ўзани ўзгаради ва ҳ.к. 
18-жадвал 
Рихтер ва 12 балли шкаланинг бир-бирига нисбати 
Магнитудалар

2,0 
3,0 
4,0 
5,0 
6,0 
7,0 

8,0 
Баллар
I-II 
III 
IV-V VI-VII VII-VIII IX-X XI-XII 
Иншоотларни хавфсизлигини таъминлаш мақсадида янги қурилаѐтган ва эски
иморатлар учун амалиѐтда қабул қилинган меъѐрларга риоя қилиш ва уни 
амалга ошириш чораларини кўриш керак. Ҳозирги кунда зилзилани содир 
бўлишини башорат қилиш сейсмологик илмий-текшириш институти олимлари 
томнидан ва давлат сейсмологик хизмати ходимлари томонидан амалга 
оширилмоқда. 
Қурилиш майдонининг зилзила бардошлилигини аниқлаш мақсадида
аҳоли яшайдиган йирик жойларда, ҳамда катта аҳамиятга эга бўлган саноат, 
гидротехник ва мелиоратив қурилиш объектларида махсус геологик, 
гидротехник ва инженерлик геологик тадқиқотлар олиб борилади. Шу 
ҳудудлар бўйича сейсмик микрорайонлаштириш харитаси тузилади. Бундай 
хариталардан зилзилабардош майдонларни аниқлашда ва қурилиш ишларини 
олиб бориш учун қулай бўлган майдонларни танлашда фойдаланилади. Бу эса
қуриладиган иморатнинг, иншоотнинг мустахкамлигини оширишда ўта
муҳимдир. 
Биноларни қуришда уларнинг заминини ташкил қилган тоғ 
жинсларининг таркиб тузилиши ва инженерлик геолгик хоссаларига катта 

---

145 
эътибор бериш керак. Тажрибалардан маълум бўлдики, ҳар хил таркибга эга 
бўлган жой зилзила пайтида ҳар хил тебранар экан. Шунга кўра бинолар турли 
даражада зарарланади. Бундан ташқари иншоотларнинг зилзилабардошлилиги 
уларнинг конструкциясига қўлланган анисейсмик чора-тадбирлар ва курилиш 
материаллари сифатига ҳам боғлиқ. 
Бундан ташқари қуриладиган иморатлардан қандай мақсадларда 
фойдаланишни ҳисобга олган ҳолда, уларнинг мустаҳкамлигини ошириш
учун лойиҳаланадиган иншоотларларни 1 баллга оширилади, яъни иншоотни
агар 6 балл ер қимирлаши ҳудудида қуриш режалаштирилган бўлса, уни 7 
баллга ҳисоблаб қурилади.