Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги иқтисодий ва

-
 
ишлаб чиқариш пропорциялари (нисбатлари); 
-
 
тармоқлараро пропорциялар; 
-
 
тармоқ ичидаги пропорциялар; 
-
 
ҳудудий пропорциялар; 
-
 
ташқи иқтисодий пропорциялар; 
-
 
материал-моддий пропорциялар; 
-
 
қийматли пропорциялар; 
Ишлаб чиқариш пропорциялари иқтисодиётнинг ўсиши ва 
унинг 
самарадорлигини 
кўтарилиш 
имкониятларини 
ифодалайди. Уларга ишлаб чиқариш воситалари ва истеъмол 
буюмлари ўртасидаги нисбатлар, ишлаб чиқариш ва истеъмол, 
истеъмол ва жамғарма ўртасидаги нисбатлар киради. 
Тармоқлараро пропорциялар тармоқлар ва тармоқ 
гуруҳлари ўртасидаги; саноат ва қишлоқ хўжалиги ўртасидаги; 
ишлаб чиқариш ва ноишлаб чиқариш соҳалари; саноат ва 
қурилиш ўртасидаги муносабатларни ифодалайди. 
Тармоқлар ичидаги нисбатлар тармоқ ости ва ишлаб 
чиқариш соҳалари орасидаги нисбатларни ифодалайди, масалан, 
чўян ва пўлат, ёғоч ва қирринди материаллари ишлаб чиқариш. 
Ҳудудий прапорциялар мамлакат ишлаб чиқариш 
кучларини жойлашуви, иқтисодий районлар ва минтақалар 
ўртасидаги меҳнат тақсимотини ифодалайди. 
Ташқи иқтисодий пропорциялар ташқи иқтисодий 
алоқаларнинг турли томонларини қамраб олади, шу жумладан 
илмий-техник ҳамкорлик, маҳсулот экспорти ва импорти ва шу 
кабилар. 
Моддий-материал 
пропорциялар 
маҳсулот 
алоҳида 
турларини натурал кўринишида ишлаб чиқариш ва истеъмол 
қилиш ўртасидаги фарқини ифодалайди. 
Қиймат пропорциялари ЯИМ қийматининг алоҳида 
элементларини тақсимоти ва айланишини тавсифлайди. 
Кўрсатилган асосий нисбатлар хусусий нисбатлар билан 
аниқлаштирилади ва тўлдирилади. 

---

129 
Ижтимоий ишлаб чиқариш тузилмасининг шаклланиши ва 
ривожланишига турли хил омиллар сезиларли таъсир кўрсатади. 
Деярли барча нисбатларга жамият эҳтиёжларининг ўсиши ва 
ИТТ ривожланиши таъсир этади. 
Тармоқ тузилмасининг яхшилаш омиллари бўлиб 
қуйидагилар ҳисобалнади: саноатнинг қазиб чиқарувчи ва 
ишлов берувчи тармоқлари ривожланиш пропорцияларининг 
яхшиланиш, тармоқларнинг тезкор ривожланиши, ёнилғи-
энергетика 
комплекси 
тармоқлари 
тузилмасини 
оптималлаштириш ва шу кабилар. 
Ҳудудий структурага ёнилғи, хом ашё янги конларининг 
очилиши ва ўзлаштирилиши ҳамда улар асосида қазиб олиш ва 
ишлов берилишининг янги саноат марказлари яратилиши таъсир 
этади. 
Ташқи иқтисодий алоқалар ишлаб чиқариш тузилмасига 
ташқи савдо, илмий-техник ва молиявий ҳамкорликни 
ривожлантириш, ишлаб чиқаришни ихтисослаштириш ва 
коорпорациялаш орқали таъсир этади. 
10.2. Ижтимоий ишлаб чиқариш 
тузилмасини прогнозлаш. Тузилмавий сиёсат. 
Ижтимоий ишлаб чиқариш тузилмаси ривожланишини 
прогнозлаш асосида аниқ методологик тамойилар ётади: