Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ислом каримов номидаги тошкент давлат техника университети термиз филиали

таянч тушунчалар

Иқтисодий харажатлар, доимий харажатлар, пировард харажатлар, ишлаб чиқариш таннархи, давр харажатлари, ўзгарувчан харажатлар, ўзгармас харажатлар, тўғри харажатлар, эгри харажатлар, бошқарув харажатлари, таннархни режалаштириш, молиявий-иқтисодий инқироз, иқтисодий самарадорли

Назорат учун саволлар

1. Ишлаб чиқариш харажатларининг моҳияти, таркиби ва элементлари.

2. Ишлаб чиқариш харажатларини ифодаловчи кўрсаткичлар ва уларни таҳлил қилиш усуллари.
3. Корхонанинг ишлаб чиқариш харажатлари таҳлили ва баҳоланиши
4. Махсулот таннархини аниқлаш усуллари.
5. Маҳсулот ишлаб чиқариш таннархи шаклланишининг корхона фойдасига таъсири.
6. Маҳсулотни ишлаб чиқариш ва сотишни ифодаловчи ҳажм кўрсаткичлари.
11-маъруза. Корхона харажатларининг турли таснифий жиҳатлари бўйича таснифи ва уларнинг таркиби.
РЕЖА:

10. 
    Корхона харажатларининг турли таснифий жиҳатлари
    

2. Ишлаб чиқариш ва саноат харажатлари.
3. Ўзгарувчан ва ўзгармас харажатлар, уларнинг корхона фойдасига бўлган таъсири.
Ҳар бир тармоқ, корхона, қолаверса, ҳар бир шахс ўз ишлаб чиқариш фаолиятида максимум даражада фойда олишга интилади. Бунинг учун маълум харажатлар қилади. Ана шу фойда билан харажатлар ўртасидаги фарқ тармоқ ва корхона фаолиятининг самарадорлигида кўзга ташланади. Ишлаб чиқаришнинг энг юқори самарадорлиги ишлаб чиқариш харажатларини минимум даражага келтиришдан иборат.
Назорат натижаларига кўра, корхонада харажатларни режалаштириш ва ташкиллаштиришдаги ўзгаришлар амалга оширилади.
Харажатларни режалаштириш ва калькуляция қилиш босқичида биринчи навбатда маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажми белгиланади. Сўнгра бир-бирлик маҳсулот бўйича хом ашё, материал ва энергия харажатларини нормаси белгиланади. Фаолият турига кўра нархлар ўрнатилади. Бунинг барчаси, ишлаб чиқариш ҳажмига мутаносиб равишда ўзгарадиган харажатларни ҳисоблаш имконини беради. Сўнгра доимий харажатлар белгиланади. Корхона маҳсулот ишлаб чиқариши ёки чиқармаслигидан қатъи назар, биноларни ёритиши ва иситиши, омборхонани қўриқлаши, бошқарув ходимларига иш ҳақи тўлаши, асосий воситаларга амортизация ҳисоблаши, мулк солиғи тўлаши лозим. Бу харажатларнинг ҳажми корхонанинг бир неча йил олдин ташкил этилган ишлаб чиқариш қувватига боғлиқ бўлади. Қисқа давр ичида корхонани бошқариш ишлаб чиқариш қувватларини ўзгартириш ҳолатида бўлмайди, у маржинал даромад (маҳсулот сотишдан тушган тушум – ўзгарувчан харажатлар) ҳисобидан қопланадиган муқаррар харажатларни бўлиб ҳисобланади. Маржинал даромад ўз навбатида, маҳсулот ишлаб чиқариш ва сотиш ҳажмига боғлиқ бўлади. Қисқа даврда харажатларни бошқариш (ишлаб чиқариш қуввати ўзгармаган ҳолда) жорий ёки тактик, деб аталади. Харажатларни стратегик бошқариш жараёни муқаррар харажатларни ўзгаришига боғлиқ бўлади. Корхонани асосий капиталига инвестиция киритиш натижасида ишлаб чиқариш қувватлари ўзгаради ва бу ерда ҳамма харажатлар ўзгарувчан бўлади.