Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги гулистон Давлат университети «Умумий физика» кафедраси

Индентив укув мақсадлари:
1. Доимий ток генератори тўғрисида маълумот олади.
2. Доимий ток двигателининг тузилиши ва ишлаш тамойилини билиб олади.
6.1 Биринчи асосий саволнинг баёни.
1. Умумий маълумотлар.
Электр машиналари деб электр энергиясини ишлаб чиқарадиган ёки электр энергиясини бошка тур энергияга айлантирадиган кўрилмаларига айтилади.
Доимий ток машиналари ҳам генератор, ҳам двигатель режимида ишлай олади. Генератор режимида машина валига бирламчи двигательдан берилган механиқ энергияни доимий кучланишини токнинг энергиясига айлантиради.
Двигател режимида кучланишни токнинг энергиясига айлантиради.
Доимий ток двигатели 1 электр машиналари бўлиб, уни 1838 йилда академик Б. С. Якоби биринчи марта ишлатган. Лекин йиллар утиши билан ишлаб чиқарилаётган электр машиналари орасида доимий ток машиналарининг солмоги мутасил камайиб боради ва ҳозирги пайтда асосан ўзгарувчан ток машиналари ишлаб чиқарилади. Бунга сабаб доимий ток машиналарининг тузилишининг муракааблигидир, улар анча қиммат ва чидамли эмас. Шунга қарамасдан доимий ток двигателларини катор шундай ўзига хос хусусиятлари борки, улар ҳозирги замон техникасининг маълум соҳаларида мустахкам ўринни эгаллаб турибди. Масалан, уларнинг айланиш частотасини катта диаариқчаонда ўзгартириб туриш имконияти бор. Масалан, катта қувватли металл қирқиш станокларида, электрлаштирилган транспортда, автоматикада шундай машиналар ишлатилади. Улар қуввати 1 ваттдан юзлаб ватт қувватга бўлган турлари ишлаб чиқарилмокда.
2. Доимий ток машинасининг тузилиши.
Иккита асосий қисмдан иборат.
1. Статор - қўзғалмас қисми
2. Ротор - айланувчи қисм.
Ротор доимий ток машиналарида якорь ҳам деб юритилади. Статор қуйидаги қисмлардан иборат. 1- станина, 2- асосий қутблар, 3- қўшимча қутблар, 4- чўткали траверслар.
1


2 2
3 4
4 3

Станина яхлит пўлатдан ясалади. У цилндр шаклида бўлиб, машинанинг асосини ташкил этади. Шу билан бирга у магнит ўтказгич вазифасини ҳам бажаради. Асосий қутблар ўзгармас ва қўзғалмас магнит майдон ҳосил қилиш учун ишлатилади. Бунинг учун қутблар чулғамидан доимий ток ўтказилади. Бу токга уйғотиш токи дейилади. Кичик қувватли доимий ток машиналарида қутблар сифатида доимий магнитлар ҳам ишлатилади.