Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги гулистон давлат университети б.Қурбанов, Ш. Турабоева

2. Янги материаллар ва замонавий технологиялар. Ҳозирги техника учун олдиндан белгиланган хоссаларга эга бўлган хилма-хил материаллар керак. Бундай материаллар, масалан, жуда катта юк ёки иссиққа ва совуққа чидамли, муайян физик-кимёвий хоссаларга эга бўлиши (турли муҳитга, ҳаддан ташқари юқори ёки паст электр ўтказувчанликка дош бера олиши) лозим. Бунинг зарурлигини техника мураккаб шароитларида ишлатилганида юқори даражада мустаҳкамлиги ва ишлаш қобилиятини сақлаш кераклиги билан изоҳлаш мумкин. Масалан, космик кема учаётганида босим ва вибрацияга, температуранинг кескин фарқланишига, қуёш радиациясининг таъсири ва ҳоказоларга дуч келади. Демак, бундай аппаратлар учун ўта қаттиқ, иссиққа чидамли материаллар керак. Аслида эса бундай материаллар табиатда йўқ. Турли кимёвий элементларни бирлаштириб олдиндан белгиланган хоссаларга эга бўлган янги материалларни ҳосил қилиш мумкин.
Янги материаллар фақат космосдагина зарур эмас. Саноат ва қишлоқ хўжалик техникасини ишлатиш шароити кўпинча ана шу техника тайёрланадиган материал бир неча хоссаларга эга бўлишини, масалан, ҳам вибрацияга чидамли, ҳам юқори даражада мустаҳкам ва осон ишлов бериладиган бўлишини тақозо этади. Лекин янги материаллар яратиш зарурлиги фақат мураккаб эксплуатация шароити билан боғлиқ эмас. Ишлатиб келинаётган қотишмаларнинг айрим таркибий материаллари жуда қиммат, уларнинг табиий запаслари чеклангандир.
Янги материаллар яратишда уларга ишлов бериш имкониятлари ҳам ҳисобга олинади. Масалан, жуда қаттиқ қотишмалардан заготовкалар кесишда уларга нисбатан қаттиқроқ материалдан ясалган асбоб-ускуна ва мосламалар бўлиши шарт.
Янги материаллар (пластмассалар, синтетик каучуклар, смолалар, сунъий олмос ва ҳоказолар) туфайли янги технологиялар вужудга келади. Чунончи машинасозликда синтетик олмослардан фойдаланиш деталлар прокат қилинганидан сўнг токарлик ишларисиз силлиқлаш ёки иссиқлигича шлифовкалаш имконини берди. Фақат янги материаллар эмас, балки энергиянинг янги турлари ҳам янги технологиялар яратишга ёрдам беради. Бу жиҳатдан лазер, электрон-нур, плазма технологиялари алоҳида эътиборга лойиқдир.
Кам чиқиндили ва чиқиндисиз технологияларни кенг жорий қилиш фан-техника тараққиётини жадаллаштиришнинг муҳим йўналишидир. Сизлар металл қирқиш станокларида ишлаётганингизда анчагина металл қириндига айланишини кўргансиз. Кўп ҳолларда дастлабки материалнинг 70-80 фоизини чиқиндилар ташкил этади. Худди шу сабабли хусусан машинасозликда металларни қирқиш билан ишлаш ўрнига чиқиндисиз ва кам чиқиндили технологик усулларни қўллаш ниҳоятда муҳим аҳмиятга эгадир. Бу эса енгил саноат ва тикувчилик ҳамда тўқимачиликда ҳам жуда муҳим омиллардан ҳисобланади.
Замонавий ишлаб чиқаришга янги материалларни, илғор технологик жараёнларни жорий этиш, анъанавий технологик жараёнларни интенсивлаштириш халқ хўжалигининг турли тармоқларида ишлаб чикариш самарадорлигини оширишнинг асосий йўлидир.