Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги фарғона политехника институти «электр техникаси, электр механикаси ва электр технологияси»

Чўлғамдаги э.ю.к. ни шаклини яхшилаш

Агар, масалан, синхрон машиналарда қўзғатиш чўлғамининг магнит майдонини

юқори тартибли гармоникалари чулғамда э.ю.к. нинг юқори тартибли ташкил этувчиларни индукцияланганда, тўла э.ю.к. вақт бўйича носинусоидал шаклда ўзгаради. Юқорида айтиб ўтилганларга асосан, э.ю.к.нинг юқори тартибли гармоник ташкил этувчилари электр тармоқлари ва электр исътемолчиларида бир қатор бузилишларга сабаб бўлиши мумкин. Шунинг учун магнит майдоннинг юқори тартибли гармоникаларнинг таъсирини кучсизлантириш тадбирларини бажариш мақсадга мувофиқ бўлади. Магнит майдонни ҳаво бўшлиғида синусоидал тарқалишини таминлаш мураккаб бўлганлиги туфайли чўлғамларда индукциялаган э.ю.к. нинг таркибидаги юқори тартибли ташкил этувчиларни йўқотиш учун қуйидаги тадбирлар бажарилади:
1) чўлғамнинг қадами қисқартирилади; 2) чўлғам пазларда шундай тарқатиладики бунда q>1 бўлсин; 3) оғма пазлар қўлланилади.
Аммо чўлғамнинг қадамини шундай қисқартириш мумкинки, бунда э.ю.к.нинг аниқ гармоникасини таъсирини йўқотиш мумкин. Масалан, агар чулғам қутб бўлинмасининг 1/7 га қисқартирилса, у холда β=6/7. ва юқоридаги ифодага асосан 7 гармоника учун
(2.24)
шунинг учун э.ю.к.нинг еттинчи гармоникаси E₇=0 бўлади. Бунда ўрамнинг ўтказгичларида индукциялаган э.ю.к. еттинчи гармоника векторлари фаза бўйича бир томонга йўналган бўлиб контур бўйича қарама-қарши йўналган бўлади.. Э.Ю.К. барча гармоникаларини бирданига йўқотиш мумкин эмас шунинг учун э.ю.к.нинг барча юқори татибли гармоникаларининг таъсирини кучсизлантириш тадбирлари бажарилади. Электр машинасозлик заводида ишлаб чиқарилаётган электр машиналарда β=0.800.86 оралиқда қабул қилинади.
Ўзгарувчан ток чўлгамида q=1 бўлса, барча гармоникалар учун тарқаиш коэффициенти К_Тν=±1 бўлади, шунинг учун юқори тартибли гармоникалар пасаймайди.Агар q>1 бўлса кўпчилик гармоникалар учун _­|K_Тν|< K_Т1 бўлиб амплитудалари бир хилда кучсизланади, чунки ғалтаклар гурухининг ғалтакларидаги э.ю.к. векторлари ν бурчакка бурилган бўлиб, катталашган бурчак остида кўшилишади. Шунингдек агар оғмалик кенглиги га тенг қлиб олинса, (2.19) ифодага асосан К_оν=0 бўлиб E_ν=0 бўлади. Бунинг физик маъноси шундаки, оғма пазда жойлашган ўтказгичнинг элемент бўлакларида индукцияланган э.ю.к.ларнинг катталиклари бир хил бўлиб тескари йўналган бўлади.