Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги фарғона политехника институти «электр техникаси, электр механикаси ва электр технологияси»

Синхрон машинанинг ўзгармас ток генератор қўлланган қўзғатиш тизими

Синхрон машиналарнинг қўзғатиш тизимларида кўпинча параллел қўзғатишли ўзгармас ток генераторлари қўлланилади. Кичик қувватли машиналарда ўзгармас ток генератори роторга ўрнатилади. Катта қувватли синхрон машиналарда қўзғатувчи генератор алохида фундаментга ўрнатилади. Гидрогенераторларда ҳам қўзғатувчи генератор, роторнинг валига ўрнатилади. Айланиш частотаси 60÷150айл/мин бўлган катта қувватли генераторларда қўзғатувчи генераторнинг қуввати ва ўлчамлари анча катта бўлади. Катта қувватли қўзғатувчи генераторнинг ўлчамлари катта бўлганлиги сабабли, анча кучли электромагнит инерцияга эга бўлади, бундай хол қўзғатиш тизимини автоматик бошқариш схемаларининг эффективлигини анча пасайтиради, шунинг учун катта тезликда (n=750÷1500 айл/мин) айланадиган алохида қўзғатувчи генераторлар қўлланилади. Бундай тизимда қўзғатувчи генераторни айлантирадиган асинхрон мотор алохида синхрон генераторга уланади ёки станциянинг шиналарига уланиши ҳам мумкин. Шинага уланган асинхрон моторнинг ишончли ишлаши анча пасаяди, шунинг учун бу асинхрон моторларнинг максимал моменти анча юқори бўлади (М_м≥ 4М_н), ёки асинхрон мотор – қўзғатувчи генератор агрегатида маховик қўлланилади. Қуввати Р_н=100 минг кВт бўлган турбогенераторларда ҳам қўзғатувчи генератор роторда ўрнатилади, лекин Р_н>10000 кВт турбогенераторларда қўзғатувчи генераторларнинг ўлчамлари катталашиб уланиб ко n_н=3000 ÷3600 айл/мин тезликда таёрлаш имкони бўлмай қолади. Бундай холларда чет мамлакатларда қўзғатувчи генераторлар n_н=750÷1000 айл/мин синхрон машинанинг валига редуктор орқали уланади. Қўзғатувчи генераторларнинг қуввати ортиб кетганда уларни қўзғатиш учун ёрдамчи кичик қувватли генераторлардан фойдаланилади. Синхрон машинанинг қўзғатиш токини узгартириш учун ёрдамчи қўзғатувчи генераторнинг қўзғатиш токи ўзгартирилади.