Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги фарғона политехника институти «энергетика»

2.3 - расм. Параллел (мустаыил) ыщзьатишли щзгармас ток электр двигателини динамик тщхтатиш режимидаги уланиш схемаси


инамик тўхтатиш ре-жими характеристикаларини қуриш учун тажриба қийматлари қуйидагича олинади. К4 калити 1 холатга келтирилиб якор занжири r_тўх2 қаршилигига уланади. Р4 рубилникни уланиб (2.2 - расм) АД асинхрон машинаси юргизи-лади ва ЮМ2 юк машинасининг қўзьатув токи секин-аста оширилади (ЮМ2 бунда генератор режимида ишлайди). ЮМ1 машинаси двигател режимида ишлайди ва ўрганилаётган электр двигателни харакатга келтиради(ўрганилаётган дви-гател шу пайтда генератор режимида ишлаб электр энер-гияни r_тўх1 қаршилигини қизди-риш учун сарфлайди). Электр двигател томонидан хосил бўладиган электромагнит моменти якорни тўхтатади. ЮМ2 машинани қўзьатиш токини секин-аста орттириш йўли билан ЮМ1 машинани тезлиги оширилади, натижада тажриба двигатели-нинг тезлиги ҳам ортади. Электр двигателнинг якор токи ва эюк си ортган сари тўхтатувчи момент ортади. Ўлчов ускуналаридан тенг интервал билан олинган якор токи 2.4 - жадвалига киритилади. Жами 5-6 қиймат олинади. Сўнг К4 калити (2.3-расм) иккинчи ъолатга ўтказилади, яoни электр двигателнинг якор занжири r_тўх2 қаршилигига уланиб тажриба такрорланади.
2.4 жадвал

Ўлчов номери	Iа, А	n,айл/мин	М, Нм	Iа, А	n,айл/мин	М, Нм
	rтўхт1=… Ом			rтўхт3=… Ом

Тўхтатиш моменти (2.15) орқали аниқланади.

Х а р а к т е р и с т и к а л а р н и қ у р и ш. Ўрганилаётган электр двигателни тажрибада олинган хамма характеристикалари икки координатали юзада қурилади. n = f (I_a) боғланиши – электромеханик (тезлик) характеристикаси; n = f (М) – эса механик характеристика деб аталади. Таж-рибада олинган қийматларни ва характеристикаларни аниқ-лигини бахолаш учун ҳисобдан чиққанлар билан таққослаш керак.
Тезлик ва механик характеристикалар тўғри чизиқ билан ифодаланганлиги сабабли (2.5) га кўра, уларни график жиъатдан ифодалашда икки нуқтанинг координаталарини белгилаш кифоя. Биринчи нуқта – салт режимини ифодалайди ва унинг координаталари I_а=0 (ёки М=0) ва n=n₀. Салт режимидаги тезликни (2.4) тенглама орқали аниқлаш мумкин. Иккинчи нуқта – номинал юкламали двигател режими учун координаталари I_ном (ёки М_ном) ва n_ном га тенг.
Сунoий характеристикалар қурилаётганда салт режими нуқтаси ўзгармайди, номинал юклама нуқтанинг координаталари эса силжийди, чунки қўшимча қаршилик r ортган сари n_ном тезлиги пасаяди. Якор занжирига қўшимча қаршилик киритилган ( аввал r_куш1, кейин r_куш2 ) холат учун номинал айланиш тезлигини ҳисоблашда (2.8) тенглама билан ифодаланиши мумкин.
Ҳисобдан чиққан қийматлар 2.5 - жадвалга киритилади ва умумий координата юзасида тажриба ва ҳисобдан чиққан механик ёки тезлик характеристикалари турли рангда чизилади (ажратиш мақсадида).
2.5 жадвали

Iаном, А	Мном, Нм	nном/ айл/мин	n0, айл/мин	айл/мин	айл/мин

Бунда n_ном , n _ном ва n _ном - r_қўш=0; r_қўш1 ва r_қўш2 қаршиликлар якор занжирига улангандаги двигателни номинал айланиш тезликлари.

	Электр машиналарни ишчи режимлари
	М электр двигатели	Юк машиналари		АД асинхрон машинаси
		ЮМ1	ЮМ2
	Генератор-тўхтатиш режими
	Двигател(асосий) режими
	Тескари уланишли тўхтатиш режими
	Динамик-тўхтатиш режими

Тажриба двигателининг динамик тўхтатиш режимидаги хисобдан чиққан

характеристикасини икки нуқта орқали қуриш мумкин.

Биринчи нуқта – координаталар боши, иккинчиси эса – якорнинг номинал токи учун бўлган I_аном (ёки М_ном) ва n_тном координатали нуқта. Якор токи номинал I_аном ва якор занжиридаги қаршилик r_тух га тенг бўлган холат учун двигателнинг айланиш тезлиги (айл/мин) қуйидагича аниқланади:
n_тном = I_аном (r + r_тўх)/(с_е Ф) (2.19)
Дастлаб қаршилик r_тух1 бўлгандаги n_{т ном}, кейин қаршилик r_тух2 бўлгандаги _.ном тезликлари аниқланади. Номинал момент қиймати 2.5 - жадвалидан қабул қилинади.
Динамик тўхтатиш режими учун хисобдан чиққан тезлик ва механик характеристикалар тажрибадан олинган ха-рактеристикалар билан битта координаталар юзасида чизи-лади. Ъар қайси характеристикани ажратиш мақсадида турли рангда чизилади.