Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги фарғона давлат университети табиий фанлар факультети

Таянч термин ва тушунчалар
Қишлоқ хўжалигини ҳудудий жойлаштириш, қишлоқ хўжалик ишлаб чиқариш корхоналарини жойлаштиришга таъсир этувчи омиллар, табиий шароит ва агроиқлимий ресурслар, истеъмолчи, транспорт, илмий-техник тараққиёт, меҳнат ресурслари ва экологик омиллар
Мавзуни такрорлаш ва мустаҳкамлаш учун саволлар

1. 
   Қишлоқ хўжалигини ҳудудий жойлаштириш қандай кўрсаткичларни ўзида ифодалайди?
   
2. 
   Қишлоқ хўжалик ишлаб чиқариш корхоналарини жойлаштириш қандай қонуниятлар орқали амалга оширилади?
   
3. 
   Табиий шароит ва агроиқлимий ресурслар қишлоқ хўжалик ишлаб чиқариш корхоналарининг жойлаштирилишига қандай таъсир кўрсатади?
   
4. 
   Қишлоқ хўжалик ишлаб чиқариш корхоналарини жойлаштиришга истеъмолчиларнинг таъсирини гапириб беринг.
   
5. 
   Транспорт, илмий-техник тараққиёт қишлоқ хўжалик ишлаб чиқариш корхоналарини жойлаштиришга таъсирини мисоллар орқали тушунтириб беринг.
   

Фан-техника тараққиёти ва қишлоқ хўжалигининг экстенсив ва интенсив ривожланиши
Режа:
1.Қишлоқ хўжалиги ривожланишига таъсир этувчи омиллар
2.Экстенсив ривожланиш
3.Интенсив ривожланиш
4.Қишлоқ хўжалиги ва фан-техника тараққиёти
Қишлоқ хўжалиги жаҳоннинг барча мамлакатларида мавжуд бўлса-да, ривожланиш даражасига кўра улар бир-биридан фарқ қилади. Айрим мамлакатларда деҳқончилик, айримларида эса чорвачилик системаси нисбатан устунроқ тараққий этган. Бундай нотекис ривожланишга қуйидаги бир қатор омиллар таъсир кўрсатади:
-ҳудудларнинг географик ўрнидаги тафовутлар;
-табиий шароит ва ресурслар;
-ижтимоий-иқтисодий омиллар;
-ихтисослашув;
-ишлаб чиқарувчи кучларнинг тараққиёт даражаси;
-меҳнат ресурслари;
-қишлоқ хўжалиги маҳсулотларига бўлган талаб.
Олдинги мавзуларда бу омилларга тавсиф берилгани учун қишлоқ хўжалиги ривожланишининг асосий йўлларига тўхталиб ўтамиз. Қишлоқ хўжалигида ривожланишнинг қуйидаги икки тури мавжуд: Экстенсив; Интенсив.
Экстенсив қишлоқ хўжалиги қадимдан пайдо бўлган. Инсоният ўз тараққиётининг дастлабки даврларида экстенсив ривожланиш йўлидан борган. Чорва моллари кўпайтирилган, ўрмонлар ёқилиб ҳайдаладиган ерлар майдони кенгайтирилган. Кейинчалик қишлоқ хўжалиги системасининг такомиллашиши интенсив ривожланишга замин яратди. Айниқса Қадимги Миср, Месопотамия, Хитой, Ҳиндистон, Ўрта Осиё ва бошқа суғорма деҳқончилик марказларида қадимдан интенсив ривожланиш йўлига ўтала бошланган. Ерларга қўшимча меҳнат сарфлаб, ўғитлар солиниб, серҳосил навлар экилиб экинлар ҳосили ва ҳосилдорлиги кўпайтириб келинган.
Ҳозирда ҳам умумжаҳон қишлоқ хўжалигида интенсив ривожланиш билан бирга экстенсив типдаги хўжаликлар ҳам сақланиб қолган. Қишлоқ хўжалиги тараққиётида бу иккала форма биргаликда қўшиб олиб борилса-да, аксарият ривожланган мамлакатларда интенсив ривожланиш ўзининг юксак тараққиёт даражасига кўтарилган. Лекин Осиё, Африка ва Лотин Америкасининг айрим, тараққиётдан орқада қолаётган мамлакатларида ҳали-ҳанузгача экстенсив хўжалик типи устунлик қилади.