Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги денов тадбиркорлик ва педагогика институти

“Иқтисодиёт назарияси" фани
 
Ўқув-услубий мажмуа
 
184 
Неоклассик модель кўп омилли ҳисобланиб, америкалик иқтисодчи П.Дуглас ва 
математик Ч.Кобб яратган ишлаб чиқариш функцияси асос қилиб олинган. Кобб-Дуглас 
моделида ишлаб чиқариш ҳажмининг ўсишида ишлаб чиқариш турли омилларининг 
улушини аниқлашга ҳаракат қилиниб, у қуйидагича ифодаланади: 
Y 
=
AK 

 L

, 
бу ерда: 
Y – ишлаб чиқариш ҳажми; 
K – капитал сарфлари; 
L – ишчи кучи сарфлари; 
A – мутаносиблик коэффициенти; 

ва 

- ишлаб чиқариш ҳажмининг ишчи кучи ва капитал сарфлари бўйича эластиклик 
коэффициенти. 
Эластиклик коэффициенти бир кўрсаткич миқдорининг ўзгариши натижасида бошқа 
бир кўрсаткич миқдорининг ўзгариши даражасини 
ифодалайди. Шунга кўра, 

коэффициенти капитал 
сарфларининг 1%га ўсиши ишлаб чиқариш ҳажмининг неча 
фоизга ўсишини, 

коэффициенти эса ишчи кучи 
сарфларининг 1%га ўсиши ишлаб чиқариш ҳажмининг неча 
фоизга ўсишини кўрсатади. 

ва 

нинг йиғиндиси ишчи кучи 
ва капитал сарфларининг бир вақтнинг ўзида 1%га ўсиши 
ишлаб чиқариш ҳажмининг неча фоизга ўсишини кўрсатади. 
Ч.Кобб ва П.Дуглас ўз тадқиқотларида АҚШ қайта 
ишлаш саноатининг 1899-1922 йиллар мобайнидаги иш 
фаолиятини таҳлил қилиб, ишлаб чиқариш функциясининг 
кўрсаткичларини аниқлашга ҳаракат қилганлар: 
Y 
=
1,01

K 
0,25

L
0,75
.
Бу кўрсаткичлар шуни англатадики, ўша даврда АҚШ қайта ишлаш саноатида капитал 
сарфларининг 1%га оширилиши ишлаб чиқариш ҳажмини 0,25%га, ишчи кучи сарфларининг 
1%га оширилиши эса ишлаб чиқариш ҳажмини 0,75% га ошишига олиб келар экан. 
Кейинчалик Кобб-Дугласнинг ишлаб чиқариш функциясини голланд иқтисодчиси Ян 
Тинберген янада такомиллаштириб, унга янги омил – техника тараққиёти кўрсаткичини 
киритди. Натижада ишлаб чиқариш функцияси формуласи қуйидаги кўринишни олди: 
бу ерда: е
rt
– вақт омили. 
Y 
=
AK 

L
1
−

e
rt 
,
Ишлаб чиқариш функциясига вақт омилининг киритилиши эндиликда нафақат миқдор, 
балки «техника тараққиёти» атамаси орқали уйғунлашувчи сифат ўзгаришлари – ишчи кучи 
малакасининг ўсиши, инновация жараёнларининг кучайиши, ишлаб чиқаришни ташкил 
этишнинг такомиллашуви, жамият миқёсида маълумотлилик даражасининг ошиши ва 
бошқаларни ҳам акс эттириш имконини берди. 
Иқтисодий ўсишнинг неокейнсча модели макроиқтисодий мувозанатнинг кейнсча 
назариясини ривожлантириш ва унга танқидий ёндашиш натижасида вужудга келган. Бу 
моделлар орасида инглиз олими Р.Харрод ва америкалик олим Е.Домарнинг иқтисодий ўсиш 
моделлари эътиборга молик ҳисобланади. Ҳар иккала моделнинг умумий жиҳатлари мавжуд 
бўлиб, улар қуйидагилар орқали шартланади: 
1) улар неоклассик моделлардан фарқли ўлароқ бир омилли модель ҳисобланади. Яъни 
бу моделларда миллий даромаднинг ўсиши фақат капитал жамғаришнинг функцияси 
ҳисобланиб, капитал самарадорлигига таъсир кўрсатувчи ишчи кучи бандлигининг ошиши, 
ФТТ ютуқларидан фойдаланиш даражасининг ўсиши, ишлаб чиқаришни ташкил этишнинг 
яхшиланиши каби бошқа барча омиллар назардан четда қолдирилади; 2) ишлаб чиқаришнинг 

---