Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги денов тадбиркорлик ва педагогика институти

17.1.
 
Иқтисодий тараққиётнинг мазмуни вакўрсаткичлари 
 
Мамлакатимиз иқтисодиётининг турли соҳалари, тармоқлари ва ҳудудларида пухта 
асосланиб амалга оширилаётган кенг кўламли ислохотлар натижасида йилдан-йилга 
барқарор ўсиб бораётгани мустақил тараққиёт йўлининг йўналиши нақадар тўғри 
танланганлигини кўрсатиб турибди. Лекин иқтисодий адабиётларда асосан иқтисодий ўсиш 
ҳақида гап юритилиб, иқтисодий тараққиёт муаммосига кам эътиборберилмоқда. 
Иқтисодий тараққиёт жуда кенг қамровли муаммо бўлиб, уни бу ерда ҳар тарафлама ва 
батафсил ёритиб бера олмаймиз, балки унинг айрим бизнингча муҳим жиҳатларига 
тўҳталамиз. 
Иқтисодий тараққиётнинг мазмунини аниқ билиш учун аввало, тараққиёт 
тушунчасининг ўзи нималигини, унинг мазмунини тушуниш муҳимдир. Албатта жамият 
тараққиёти ҳақида турли даврларда ҳар хил мутафаккирлар, файласуфлар томонидан турли- 
туман ғоялар, назариялар илгари сурилган бўлиб, уларнинг ичида тараққиёт ҳақида аниқроқ 
таъриф сифатида немис мумтоз фалсафасининг йирик намоёндаси Гегелнинг таърифи 
эътиборга сазовордир. 
Унинг таълимотига кўра тараққиёт муайян бир нарса, воқеа ҳодиса ва жараёнларнинг 
маълум томонга, яъни пастдан юқорига, оддийликдан мураккабликка томон йўналтирилган 
ҳаракатининг бир кўринишидир
1
. 
Ушбу фалсафий таърифдан келиб чиқиб айтиш мумкинки, 
иқтисодий тараққиёт 
иқтисодиётнинг маълум бир томонга яъни пастдан юқорига, оддийликдан 
мураккабликка томон йўналтирилган тўҳтовсиз содир бўладиган тўлқинсимон 
ҳаракатидир
. Иқтисодий тараққиёт замон ва макон жиҳатдан кенг қамровли бўлиб, узоқ 
даврларни қамраб олади ва бир қанча босқичларни босиб ўтади. Иқтисодий муносабатлар 
ҳам ўз навбатида ишлаб чиқарувчи кучлар ривожига таъсир кўрсатади. Агар у мос келса 
ижобий, мос келмаса салбий таъсиркўрсатади. 
Иқтисодий тараққиёт кўп қиррали бўлганлиги учун у кўпгина кўрсаткичларда 
ифодаланади. Уларнинг асосийлари: 
1.
Ишлаб чиқарувчи кучларнинг (меҳнат предметлари, меҳнат қуроллари, ишчи кучи) 
ривожланиш даражаси меҳнатнинг энергия янги техника ва технология билан қуролланиш 
даражалари билан белгиланади. Бу кўрсаткичларнинг қанчалик ривожланганлиги ишлаб 
чиқариш омиллари: меҳнат, капитал, ер унумдорлиги кўрсаткичларининг ўсишида ўз 
ифодасинитопади; 
2.
Ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатиш соҳаларини модернизациялаш, таркибий 
ўзгартириш, диверсификациялаш жараёнларинингбориши; 
3.
Фан техника ва технологиялар тараққиёти, улардан унумли фойдаланиш ва мамлакат 
иқтисодий қувватинингюксалиши; 
4.
Иқтисодий муносабатларнинг ривожланиб, шу даврдаги ишлаб чиқарувчи кучлар 
ривожланиш даражаси васифатига мос келиши ва улар ривожланишини рағбатлантириш 
1
Каримов Т.К. “Ижтимоий тараққиёт ва давримизнинг жаҳоншумул муаммолари” Тошкент: 1997 й. 14-15 
бетлар. 

---