Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги денов тадбиркорлик ва педагогика институти

“Иқтисодиёт назарияси" фани
 
Ўқув-услубий мажмуа
 
125 
УМУМИЙ ХАРАЖАТЛАР 
Доимий харажатлар 
Ўзгарувчи харажатлар 
Корхона тўлов мажбуриятлари 
Хомашё 
Солиқлар 
Материаллар 
Амортизация ажратмалари 
Ёнилғи 
Ижара ҳақи 
Транспорт хизмати 
Қўриқлаш хизмати харажатлари 
Ишчилар иш ҳақи ва шу кабилар учун 
харажатлар 
Бошқарув ходимлари маоши ва ҳ.к. 
11.3-расм. Ишлаб чиқариш ҳажмининг ўзгаришига кўрсатадиган таъсирига кўра 
харажатларнингтуркумланиши 
 
Ўзгарувчи харажатлар (ЎХ) деб ишлаб чиқариш ҳажмининг ўзгаришига таъсир 
қиладиган харажатларга айтилади. 
Унга хомашё, материал, ёнилғи, транспорт хизмати, 
ишчилар иш ҳақи ва шу кабиларга қилинадиган сарфларкиради. 
Ишлаб чиқаришнинг ҳар бир даражасида доимий ва ўзгарувчи харажатлар 
йиғиндиси умумий харажатлар (УХ)ни ташкил қилади. 
Доимий (ДХ), ўзгарувчи (ЎХ) ва умумий (УХ) харажатларнинг графикдаги ифодасини 
11.4-расм орқали кўришимиз мумкин. 
С 
0 
11.4-расм. Доимий, ўзгарувчи ва умумий (ялпи) харажатларнинг графикдаги тасвири 
 
Маҳсулот бирлигини ишлаб чиқаришга қилинадиган сарф-харажатларни ҳисоблаш 
учун ўртача умумий, ўртача доимий ва ўртача ўзгарувчи харажатлар тушунчаларидан 
фойдаланилади. 
Ўртача умумий харажатлар ялпи (умумий) харажатларнинг ишлаб 
чиқарилган маҳсулот миқдори нисбатигатенг: 
ЎУХ 
=
УХ
 
М 
; 
Q 
ЎХ 
ДХ 
УХ 

---

“Иқтисодиёт назарияси" фани
 
Ўқув-услубий мажмуа
 
126 
бу ерда: ЎУХ – ўртача умумий харажатлар; 
УХ – умумий харажатлар; 
М – ишлаб чиқарилган маҳсулот миқдори.