Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро мухандислик технология институти

Суюқлик-адсорбцион 
хроматография.
50-йилларнинг 
охирида 
детекторлашнинг жуда сезгир усуллари пайдо бўлиши ва полимерлар 
асосида янги селектив адсорбентлар яратилиши натижасида суюқлик-
адсорбцион 
хроматография 
эритмалардаги 
кўп 
компонентли 
аралашмаларни ажратиш ва текширишнинг жуда сезгир, анча танловчан ва 
тезкор усули бўлиб қолди. Юқори босимларни қўллаш жорий этилиши 
билан усулнинг амалий аҳамияти янада ошди. 
Суюқлик-адсорбцион хроматография ишлатилувчи асбоблари бўйича 
икки вариантда: колонкали ва юпқа қатламли вариантларда бажарилиши 
мумкин. Улар бир қатор муҳим хусусиятлари бўйича бир-биридан кескин 
фарқланади. 

---

100 
Суюқлик хроматографияси кўпинча нефт ва газ маҳсулотлари 
таркибини ўрганишда, органик кимё технологияси ва таҳлилида 
қўлланилади. Масалан, бу усул билан нефт, керосин, бензин 
углеводородларнинг таркиби аниқланади, цис- ва транс- изомерлар, 
алкалоидлар ва бошқалар яхши ажратилади. Суюқлик хроматографияси 
буғланмайдиган ва беқарор бирикмаларни ажратиш, таҳлил қилиш ва 
текшириш усулларини ишлаб чиқишда айниқса катта аҳамият касб этади. 
1970- 
йилларнинг 
бошларида 
юқори 
самарали 
суюқлик 
хроматографияси- ЮССХ (юқори босимли суюқлик хроматографияси, 
тезкор суюқлик хроматографияси) ривожлана бошлади. ЮССХ 
усулларини ишлаб чиқишга газ хроматографияси усуллари билан таркибий 
қисмларга ажратишнинг иложи бўлмаган, юқори ҳароратда (400° дан 
юқори) қайнайдиган ва беқарор бирикмаларни таҳлил қилиш зарурати, 
шунингдек, колонкали суюқлиқ хроматографияси самарадорлигини 
ошириш зарурати туртки бўлди. 
Амалда Россиянинг «Химавтоматика» бирлашмасининг Джержинский 
шаҳридаги филиали томонидан ишлаб чиқарилган «Цвет-300», «Цвет-
3000» серияли хроматографлар қулай ва самарали эканлигини
кўрсатди.[3] 
Хроматографни тармоққа улаш ва иш режимига ўтказиш асбобнинг 
ҳар бир конкрет маркаси учун тузилган йўриқномага биноан бажарилади. 
Асбоб қуйидагича ишлайди: юқори босим насоси термостатга ўрнатилган 
колонка орқали элюентнинг ростланадиган оқими ўтишини таъминлаб 
боради. Текширилувчи намуна шприц ёрдамида жумрак орқали элюент 
оқимига киритилади. Бунда намуна киритиш пайтида асбобнинг 
тузилишига қараб элюент оқими ё тўсилади ёки тўсилмайди. Намуна 
киритилиб бўлгач, элюент 12 МПа гача босим остида колонкага 
киритилади, колонкада аралашма таркибий қисмларга ажратилади. 
Колонкадан чиқувчи оқим детекторга йўналтирилади ва унда 
аралашмадаги ҳар бир компонентнинг оптик зичлиги ёки нур синдириш 

---

101 
кўрсаткичи қайд этилади. Хроматографик чўққиларни автомат электрон 
потенциометр ёзиб боради.