Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро мухандислик технология институти

Юпқа 
қатламдаги 
хроматография.
Юпқа 
қатламдаги 
хроматография усули рус олимлари Н. А. Измайлов ва М. С. Шрайберлар 
томонидан 1938-йилда ишлаб чиқилган бўлиб, ҳозирги замонда нефт ва газ 
таркибини шунингдек органик кимёда қўлланилувчи таҳлил усулларининг 
энг муҳимларидан бири ҳисобланади ва анорганик бирикмалар таҳлилида 
ҳам тобора жадал қўллана бошламоқда. 
Агарда сорбент колонкада эмас, пластинкада юпқа қатлам ҳолида 
жойлаштирилган бўлса, хроматография турларидан бири бўлган юпқа 
қатламдаги хроматография вужудга келади. 
Шиша, металл ёки пластмассадан тайёрланган пластинка юзасига 
сорбент юпқа қатлам ҳолида жойлаштирилади. Сўнгра пластинка четидан 
2-3 см қолдириб, таркибида таҳлил қилинадиган модда бор суюқлик 
томизилади, суюқлик томизилган жой “
старт чизиғи” 
дейилади. 
Пластинканинг старт чизиғидан пастки чети ҳаракатчан фаза вазифасини 
бажарувчи эритувчига ботирилади. Капилляр кучлар таъсирида эритувчи 
сорбентнинг юпқа қатлами бўйлаб силжийди ва текширилувчи 
аралашманинг 
компонентларини 
сорбент-сорбат 
системасининг 
хоссаларига мос равишда турли тезликда силжитади. Бунинг натижасида 
моддалар аралашмаси таркибий қисмларга ажралади. 
Сорбентнинг юпқа қатламидаги хроматографик кўчириш колонкадаги 
сингари ҳаракатчан суюқ фазанинг қўзғалмас ташувчи қатлами бўйлаб 
ўтиши ва ажратилаётган аралашма компонентларининг қатлам бўйлаб 
турли тезликда кўчиши туфайли содир бўлади. Аммо юпқа қатламда 
ажратилаётган аралашма моддалари колонкадаги сингари фақат бўйлама 
йўналишда эмас, балки кўндаланг йўналишда ҳам диффузияланади. 
Бундан ташқари, ҳаракатчан фаза юпқа қатламда капилляр кучлар туфайли 
силжийди. 

---

102 
Юпқа қатламдаги жараённи икки ўлчамли деб ҳисоблаш керак. Бунда 
кўндаланг йўналишдаги диффузион масса узатиш бўйлама диффузия 
билан деярли бир хил бўлади.