Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Қарши муҳандислик-иқтисодиѐт институти

5.36-rasm. KB-sexi texnologik tarxi 
Р-701 печ-цилиндрик, икки оқимли илонсимон тик, 2,2 млн. 
ккал/соат.гача иссиқлик қувватли, ѐқилғи газида ишлайди. 
К-701нинг ҳажмли қисмидан кенг фракциялар Т=210-250
о
C билан 
К-702 барқарорлаштиргичнинг ўрта қисмига 14-чиѐки 16-чи 
ликопчаларга келиб тушади. 
Юқори маҳсулот–суюлтирилган газлар (ПБА) Р = 12-17 кгс/см
2
ва 
Т=65-85
о
C 
билан 
Т-703 
сувли 
иссиқлик 
алмаштиргич-конденсатордан ўтади ѐки ҲСА-701 ҳаволи совутиш 
аппаратидан суюқ кўринишда 50-70
о
C ҳарорат билан Е-701 рефлюкс 
сиғим-идишига келиб тушади. Суюқ ПБА Е-701 дан Н-707 насоси 
билан тайѐр маҳсулот сифатида суюлтирилган газлар оралиқ 
паркига Е-702 сиғим-идишига қисман йўналтирилади.Барқарор 
конденсат К-702 барқарорлаштиргичнинг ѐпиқ ликопчасидан 
Т=190-245
о
C билан Н-702 печ насосида ва буғ суюқлик аралашма 
(Т=210-250
о
C) кўринишида К-702 колоннасининг ѐпиқ ликопчаси 
остига йўналтирилади.К-702 колоннаси кубидан суюқ фаза тайѐр 
маҳсулот кўринишида, олдиндан Т-701 иссиқлик алмаштиргичида 

---

232 
Т=120
о
C гача, ҲСА(АВО)-701 да Т=50-70
о
C гача, Т-702 якуний 
совитгичда Т=30-50 оC гача совитилган ҳолда, маҳсулот паркига 
чиқарилади.
5.18. Қуруқ газнинг ва барқарор конденсатнинг товар 
кондицияси 
Табиий газдан фойдаланишда ва у билан йўлдош бўлган кимѐ 
ва нефткимѐси саноати ѐқилғи ѐки хомашѐси маҳсулотларига жуда 
юқори талаблар қуйилади ва атмосферага чиқариладиган ѐнилғи 
маҳсулотларини атроф муҳитни ифлослантирмаслиги талаблари 
қўйилади (5.7-жадвал).
Табиий газ ва уни қайта ишлаш маҳсулотлари, саноат 
истеъмолчиларига йўналтирилганда, уларни ташишда, сақлашда, 
етказиб беришда ва фойдаланишда стандартларга ѐки техник 
шартларга жавоб бериши керак. Товар маҳсулотларини сифат 
кўрсатгичи бўйича қабул қилиш топшириш пуктларда етказиб 
берувчи томонидан олиб борилади. Стандарт ѐки техник 
кўрсатмаларга уларни сифати бўйича ўрнатилган кўрсатгичлари мос 
келмаганда сифатини қайтадан аниқлаш олиб борилади. Товар 
маҳсулотларни сифат кўрсатгичи бўйича ўрнатилган шартномага 
мувофиқ ўзаро тортишув масалалари етказиб берувчи ва истеъмолчи 
оралиғида етказиб бериш келишувига мувофиқ ҳал қилинади. Икки 
томонлама тортишув масалаларини ечишни имконияти бўлмаганда 
арбитраж тартибида ҳал қилинади. 
Табиий газ. Табиий газни истеъмолчиларга етказиб беришда 
техник шартлар ва стандартларда водород сулфид, ҳаво ѐки 
кислород, ис гази, углерод оксиди, намга тўйинганликни 
чегараланганлиги, қаттиқ зарраларнинг таркиби ва бошқа 
компонентлар, иссиқлик берувчанлик қобилияти ва бошқаларнинг 
чегаравий таркиблари ѐритилган бўлиши керак. 
Магистраль 
газузатмаларига 
ва 
коммунал-маиший 
истеъмолчиларга бериладиган табиий газларга қўйилган талаблар 
фарқ қилади. Газни етказиб бериш спецификациясида бир ѐки бир 
нечта техник шартлар ѐки стандартларнинг кўрсатгичлари яъни 
асосан иссиқлик берувчанлик ва табиий газнинг зичлиги 
тўғрисидаги маълумотлар киритилади. Сифатини назорат қилиш 
учун газдан намуна олинганда ҳавони ва бегона зарраларни 

---

233 
тушмаслик шартларига риоя қилинади. Белгиланган босим учун 
газдаги сувнинг таркиби шудринг нуқтаси бўйича аниқланади. 
Намлик номограммаси ѐрдамида табиий газларни шудринг ва босим 
нуқталарини қиймати бўйича газдаги сувнинг миқдори аниқланади. 
Шудринг нуқтасини конденсация усулида аниқлаш мумкин. 
Асбоб шу усулга асосланган бўлади, босим камераси термометр ва 
ойнадан ташкил топган. Камера совутилганда бошланишида 
конденсация визиал аниқланади, шудринг нуқтаси эса –термометр 
бўйича аниқланади. Кўрсатилган усулда сув бўйича ва оғир 
углеводородлардаги шудринг нуқтаси аниқланади.