Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қарши муҳандислик иқтисодиёт

Қудуқдан суюқлик олишни тартибга солиш. 
Қатламдан суюқлик олиш йўли билан қудуққа қумнинг тўпланишини 
қисман ёки тўлиқ бартараф қилиш мумкин. Лекин, қум тўпланишини 
чегаралашда қудуқ ишининг рационал режимини танлаш жуда қийин. Шунинг 
учун қудуқ дебитини танлаш рентабилсиз бўлиши мумкин. Одатда бу усул 
бошқа қум ҳосил бўлишига қарши курашиш тадбирлари таркибида 
фойдаланилади. 
Қум тиқинларини ювиш учун суюқликларни танлаш. 
Қум тиқинларини ювишда асосан гил эритмаси ва сув қўлланилади. Агар 
қудуқдаги қатлам босими сув устуни босимидан ошиқ бўлса, у ҳолда гил 

---

эритмасидан фойдаланилади. Унинг сифати ва зичлиги кудуқнинг тез 
ўзлаштирилиш ҳолатига қараб аниқланади. 
Кудуқларда қатламнинг гидростатик босими сув устуни босимига 
нисбатан 15-20% паст бўлганда ювиш эритмаси сифатида сувдан фойдаланиш 
мумкин. Қатлам босими гидростатик босимга нисбатан 40-50% паст бўлганда 
эса, енгил эритмалар қўлланилади. Қудуқ оғзи зонасидаги табиий 
ўтказувчанликнинг пасайишини огоҳлантириш учун гил эритмасига ва сувга 
актив моддалар қўшилади. 
Қум тиқинларини ювиш ва тозалаш. 
- Қум тиқинларини желонка билан тозалашда металл илгакдан, отбойник 
яшигидан, тарнов ва шлангдан фойдаланилади. 
- Насоснинг ювиш агрегатига насоснинг узилишини, шланга ва арматура 
босим йўлидан босимни бартараф қилиш учун монометр ва сақлагич 
мосламалари ўрнатилган. 
- Ювиш шлангасининг бутун узинлиги бўйича юмшоқ металл арқон 
бўлиб, у устун ва вертлюгга мустаҳкам қилиб маҳкамланади. 
- Қум тиқини сув билан ювилганда ювиш суюқлиги саноат 
канализацияга қўйилади. Тиқинни нефтъ билан ювиш ёпиқ циклда бажарилади. 
- Қудуқларда қум тиқинни отилиб чиқиш ҳавфи бўлган ювиш учун 
ювиш қувурига ёки қудуқ оғзига герметиклаштирувчи мослама ўрнатилади. 
Кейин солиштирма оғирлиги устун гидростатик босимига тўғри келадиган 
ювиш эритмаси қўлланилади. 
- Қудуқни ювиш вақтида электроэнергия тўсатдан ўчганда ундаги 
қувурлар кўтарилиб, ювиш эритмаси айланишини тўхтатмасдан элеваторга 
қўйилади. 
- Желокани тушириш – кўтариш жараёнида қудуқ оғзида туриш ман 
қилинади. 
- Фавворали кудуқларда қум тиқинларини желонка билан тозалаш ман 
қилинади.