Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қарши давлат университети

Тоғ индикатори. Тоғ - ер юзасининг теварак-атрофдаги текислик, тепалик ёки бошқа баландликка нисбатан якка ёки қатор ҳолда баланд кўтарилган, одатда, турли тош, қаттиқ жисмлардан иборат қисми³. У индикатор сифатида деярли барча туркий тиллар оронимик тизимида турли фонетик вариантларда учрайди: Хоразмда – тав: Қаратав, Қубатав; олтойча – туу: Актуу “оқ тоғ”,Тоотуу “туя тоғ; қирғизча – тоо: Алатоо; қозоқча – тау: Қаратау; туркманча – дағ: Капетдағ; туркча – dag: Айydag “айиқ тоғ”; бошқирдча – тау: Таулын, Таузар «тоғлар». Махмуд Кошғарий луғатида ҳам бу сўз “тағ” шаклида келтирилган¹.
Тўла индикатори. Бу сўз “чорва ва чорвадорларнинг вақтинча яшаш жойи, кишиларнинг ибтидойи манзилгоҳи сифатида баландликларнинг қуйиси, камар ичларида ковланиб қазилган макон”² тушунчасини ифодалайди. У оронимик индикатор сифатида Бештўла (Шс., Чр., адир) оронимида учрайди.
Ува индикатори. Бу сўз орографик характердаги термин бўлиб, Қуйи Қашқадарё шевасида ува - “текис жойдаги, чўлдаги кичик дўнглик, ясси баландлик” маъноларини беради. Ува ~ уба ~ ўба – келиб чиқишига кўра туркий тилларга хос сўз. Татар тилида уба – “кичик баландлик, баланд жой; бошқирдларда – “тепа; қарача-балқар, қараим, нўғай тилларида оба – “тош уюми”; “тепа, тепалик” маъноларига эга³. Генезиси мўғул ва тунгус-маньжур тилларидаги обо ~ ово (тепа, дўнглик, баландлик, ёлғиз тепалик; тош уюми, тош тўда) сўзи билан боғлиқ. Бу термин оронимик индикатор сифатида Увалиқ (Мб., яйлов) оронимида сақланган. Шунингдек, бу индикаторни Увада (Чр., қ-қ.) топонимида ҳам кўриш мумкин. Таркибий тузилишига кўра ува+да шаклида бўлган бу номнинг иккинчи компонентини Т. Нафасов –да< о:та~о:да (дўнглик, баландлик; сув ичидаги баланд жой, орол) шаклида ўзгариб борганлигини кўрсатади⁴.
Ховал индикатори. Бобур “Бобурнома” асарининг бир ўрнида “Қутий деган ҳавол” номини келтиради ва ундаги ҳавол сўзини қуйидагича изоҳлайди:” Ул эл тоғдаги ғор ва ковакларни ҳавол дерлар” ⁵. Шунингдек, Бобур асарда бу сўзни тоғ ва даралар ичидаги пана-пастқам жой маъносида ҳам қўллаган⁶. Дастлаб, ҳавол~ҳовал сўзи орографик индикатор сифатида оронимлар ясашга хизмат қилган, кейинчалик, улар бошқа турдаги объектлар номларига ўтган: Қораховал (До., Кс., қ-қ.).