|
n
j
j
j
j
i
n
j
j
i
R
s
if
s
s
R
s
if
s
x
1
1
,
)
(
,
min
;
,
(3.1)
149
Бу ерда: s
i
– i-лойиҳа учун ресурс олиш буюртмаси;
η
i
(s
i
) – i-лойиҳа устуворлигининг монотонлик функцияси;
γ – ресурс танқислигида ундан тўлиқ фойдаланиш
талабларидан келиб чиққан ҳолда танланадиган, қандайдир
параметр:
R
s
s
n
j
i
i
∑
1
)
(
;
min
; (3.2)
if – математик белги «агарда».
Инновациявий фаолиятни бошқаришда η
i
(s
i
) катталиги, одатда,
камаювчи функция бўлади, яъни тескари устуворликлар тамойили
қўлланилади: η
i
(s
i
)қA
i
/s
i
, бу ерда A
i
– i-лойиҳани амалга ошириш
самараси.
Тескари
устуворликлар
тамойилининг
мавжуд
камчиликларига қарамасдан, турли хил ресурсларни (молиявий,
моддий ва ҳ.к.) тақсимлашда ундан кўп фойдаланилади.
Ушбу гуруҳнинг бошқарув услублари моделлар билан
тасвирланади ва уларнинг айримлари стандарт даражасига
кўтарилган (GAAP, MRP II, ERP).
Бошқариш услубларининг иккинчи гуруҳида, инновациявий
лойиҳаларни амалга оширувчи ташкилот, буюртмачи эҳтиёжларини
қондириш учун корхона ресурсларидан фойдаланувчи бизнес-
жараёнлар йиғиндиси сифатида кўрилади.
Инновациявий фаолиятни бошқарув тизими нуқтаи назаридан,
Э.Демингнинг Total Quality Management (TQM) ва Continuous
Process ёндашувларининг ривожи бўлмиш, М.Хаммер томонидан
тақдим этилган (1993 й.) BRP – Business Processes Reengineering
услуби алоҳида эътиборга сазовор.
Бошқарув услубларининг учинчи гуруҳида эса ташкилот,
умумий вазифани ҳал этувчи кичик жамоалар йиғиндиси сифатида
қаралади. Ушбу гуруҳнинг бошқарув услублари «билимларни
бошқариш» (Knowledge Management) деб ном олган.
Инновациявий лойиҳа фаолият якуний натижаларига инсон
омилининг таъсир этиши, жамият ривожланиши билан кучайиб
боради. ХХ-асрнинг 50-йиллари охирида бундай таъсир
«ижтимоий-техник тизимлар» атамасининг пайдо бўлишига олиб
150
келди ва у ўз навбатида ускуналарнинг техник жиҳатлари ва
тизимдан
фойдаланувчининг
ижтимоий-руҳий
тавсифлари
ўртасидаги узлуксиз алоқани эътироф этади. Ижтимоий-техник
тизим – ташкилотнинг ижтимоий ва техник тизимларини
интеграцияловчи тизим сифатида қаралиши мумкин. Бунда
ижтимоий тизим ташкилотдаги инсон ресурслари ва салоҳиятини
белгиласа, техник тизим – техник ресурслар, яъни ташкилий
тузилма, ишлаб чиқариш жараёни ва техник воситаларнинг
ривожланишини белгилайди. Ушбу ёндашувнинг мантиқий
ривожланиши ижтимоий-техник тизим доирасидаги инсон роли ва
функцияларига бўлган қарашларнинг тубдан ўзгаришига олиб
келди. Инсон оддий фойдаланувчидан тизимнинг муҳим
элементига айланди, тизимлар ва уларнинг тамойиллари эса инсон
омили хусусиятларини ҳисобга олишни бошлади. Бу билан
параллел тарзда сифатнинг умумий бошқаруви (Total Quality
Management - TQM) йўналиши ҳам ривожланган,
унинг
асосчиларидан бири бўлиб Эдвардс Деминг ҳисобланади.
Деминг томонидан ишлаб чиқилган бошқарув дастурли
максадли
усуллари
корхона
фаолиятини
ташкил
этиш
жараёнларини узлуксиз такомиллаштиришга йўналтирилган,
натижада бошқарув мақсади бўлиб маҳсулот ва хизматлар узлуксиз
ошириш хизмат қилади:
¾ корхона фаолияти самарадорлигининг асосий кўрсаткичи
бўлиб у ёки бу ишлаб чиқариш функциясининг сон кўрсаткичлари
эмас, балки товар ёки хизмат ишлаб чиқариш жараёнининг сифати
хизмат қилади;
¾ сифат мезони бўлиб буюртмачи (мижоз) эҳтиёжларини
қондириш даражаси хизмат қилади;
¾ корхона жамоасининг иши мутахассислар гуруҳлари
йиғиндиси кўринишида ташкил этилади, натижада ишлаб чиқариш
бўлинмалари томонидан қўйилган тўсиқларга чек қўйилади;
151
¾ корхонани бошқарув жараёнида ходимларни эмас, балки
мавжуд ишлаб чиқариш тизимининг камчиликлари таҳлил этилади
ва йўқ қилинади;
¾ ҳар бир ходим томонидан қабул қилинган қарорнинг роли
ошади ва ходимларда ташаббускорлик руҳини уйғотиш учун
шароит яратилади.
Деминг максадли усуллари лойиҳаларни мантиқий ривожи
бўлиб,
анъанавий
иерархик
ташкилий
тузилмалардан
бошқарувнинг тармоқ тузилмаларига ўтишда хизмат қилади.
Одатда, тармоқ иштирокчиларининг сони 150 кишигача бўлади,
аммо бундан ҳам йирикроқ тармоқ уюшмалари ҳам мавжуд.
Инновациявий фаолиятни ривожлантириш учун тармоқ
инфратузилмаларининг катта имкониятлари мавжуд эканлигини
англаган ҳолда, ривожланган давлатлар ҳукуматлари томонидан
инновацияларни қўллаб-қувватлашнинг давлат сиёсати амалга
оширилмоқда.
Масалан, АҚШда, Стивенсон-Уайдлер қонуни асосида
яратилган тармоқ инновациявий инфратузилмаси 1980 йилдан буён
муваффақиятли фаолият юритиб келмоқда. Ушбу қонунга мувофиқ,
университетлар
ёки
бошқа
фойда
келтирмайдиган
ташкилотларнинг филиаллари сифатида, янги технологиялар ва
илмий ютуқларни саноатга узатиш учун саноат технологиялари
марказлари тармоғи яратилган. Бундан ташқари илмий-тадқиқот
ташкилотларида,
АҚШ
федерал
ҳукумати
томонидан
молиялаштириладиган,
илмий-техник
ютуқларни
қўллаш
бўлимлари
тармоғи
яратилган.
Тармоқ
фаолиятини
мувофиқлаштириш учун Савдо Вазирлиги қошида федерал
технологияларни қўллаш маркази ташкил этилган.
Япониядаги инновациявий лойиҳалаштириш фаолияти давлат
томонидан
қўллаб-қувватлаш
жараёни
қуйидаги
асосий
тамойилларга асосланади:
• мамлакат илмий-техник ривожланишининг узоқ муддатли
дастури мавжудлиги;
152
• илмий-техник сиёсатни олиб боришда йирик корпорацияларга
таяниш;
• устуворлик бўйича амалий тадқиқотлар ва ишланмаларни
рағбатлантириш;
• чет элдан лицензиялар харид қилишни рағбатлантириш.
Европа мамлакатларида инновациявий лойиҳалаштиришни
фаолиятини давлат томонидан тартибга солиш хусусиятларига
япония ва америкалик капитал босимига қарши курашни киритиш
мумкин.
Европадаги
инновациявий
фаолиятни
бошқариш
механизми асосан мавжуд технологияларга йўналтирилган бўлиб,
бу ҳолат европалик ишлаб чиқарувчиларни, биринчи навбатда
буюртмачи талабларини эътиборга олувчи Америка ва япониялик
ишлаб чиқарувчилардан қолиб кетишига сабабчи бўлди.
Етакчи европа мамлакатларининг ҳукуматлари ушбу вазиятни
ўзгартириш бўйича чора-тадбирларни амалга оширмоқда. Бу
борада давлат ва хусусий бизнес ўзаро фаолиятининг қуйидаги
шакллари эътиборга лойиқ: қўшма давлат-хусусий институтлари ва
лабораториялари, тармоқ тузилмалари доирасидаги олимлар
кооперацияси, қўшма лойиҳа ва дастурларни ишлаб чиқиш ва ҳ.к.
Давлат томонидан инновациявий фаолиятни қўллаб-қувватлаш
учун яратилган ташкилий шаклга мисол тариқасида, Франция
саноат
вазирлиги
қошида
фаолият
юритувчи INOVA
ассоциациясини келтириш мумкин. Тармоқ тузилмаси сифатида
яратилган INOVA таркибига 40 га яқин корхона ва ташкилотлар
кириб, уларнинг деярли ярми тармоқ тузилмаларидан иборат.
Россия Федерациясида тармоқ инновациявий тузилмаларини
яратиш давлат миқёсида 1994 йилда, ҳукумат қарори билан
«Техник янгиликларнинг Россия инжиниринг тармоғи» деб
номланган федерал инновациявий дастур қабул қилинишидан
бошланди. Дастурнинг федерал буюртмачиси бўлиб РФ
Иқтисодиёт вазирлиги, дастур бошқаруви эса Инжиниринг ва
автоматлаштириш марказлари Ассоциациясига юклатилган.
153
Do'stlaringiz bilan baham: |
