Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қарши муҳандислик-иқтисодиёт институти

26
Ш.М.Мирзиёев. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга 
Мурожаатномаси, Халқ сўзи, 22.12.2017 йил. 
Сотувдан 
кейинги 
хизмат 
кўрсатиш 
Истеъмолчи 
Портфелни 
режалаш-
тириш 
ИТТКИ 
ўтказиш 
Махсу-
лот 
Бозорга 
чиқиш 
Истеъмолчи

---

136
ИТТКИ портфели турли хил лойиҳалардан ташкил топган 
бўлиши мумкин. Аммо, ҳар бир лойиҳа ўз хусусиятларидан 
(мураккаблилик, меҳнат сиғими ва ҳ.к) келиб чиққан ҳолда 
чекланган ресурслар ажратилишини талаб қилади. Иш дастури бир 
текисда амалга оширилиши учун, портфел аниқ чегараларга эга ва 
барқарор бўлиши мақсадга мувофиқдир. Муайян вақт даврида 
портфелда мавжуд бўлган лойиҳалар сони, битта лойиҳани ишлаб 
чиқиш ва амалга ошириш учун лозим бўлган ресурсларнинг 
умумий ҳажми орқали ўлчанадиган, лойиҳалар ўлчамига боғлиқ 
бўлади. 
Масалан, ИТТКИ амалга ошириш учун 4000 пул бирлиги 
ажратилган бўлиб, битта лойиҳани амалга ошириш учун 2000 пул 
бирлиги талаб қилинса, унда портфелда 2-та лойиҳа бўлиши 
мумкин. 
Шундай қилиб, портфелдаги лойиҳалар сони (n) қуйидаги 
нисбатдан келиб чиқади: 
n қ давр ичидаги ИТТКИ бюджети/битта лойиҳа ўртача 
харажатлари. 
Асосан йирик лойиҳалардан ташкил топган портфел, 
ресурслари кичик лойиҳалар ўртасида тақсимланган портфелга 
нисбатан 
кўпроқ 
таваккалчиликка 
эга. 
Олимлар 
ва 
мутахассисларнинг фикрича, барча лойиҳаларнинг фақатгина 10 
фоизи тўлиқ муваффақиятли ҳисобланади. Бу дегани портфелдаги 
ҳар бир лойиҳа муваффақиятли тугалланишининг эҳтимоли атиги 
10 фоизга тенг. Лойиҳалар сони ўсиши билан, улардан бирининг 
самарали бўлиши эҳтимоли ошади. Айниқса‚ қишлоқ хўжалигида 
кичик лойиҳаларнинг устунлиги шундаки, мавжуд ресурслар 
нуқтаи назаридан уларни бир-бирига мослаштириш осон кечади. 
Йирик лойиҳа эса катта ҳажмдаги чекланган ресурсларни талаб 
қилади. Аммо кичик лойиҳалар (нисбатан кичик ИТТКИ 
харажатларини талаб қилувчи), одатда, савдо ҳажми ва 
даромадлилик 
салоҳияти 
бўйича 
юқори 
бўлмаган 
янги 
маҳсулотларда амалга оширилади. Кичик лойиҳалардан иборат 

---

137
портфел, янгиликларнинг бир текис оқимига олиб келиши мумкин 
бўлиб, уларнинг бир қисми чекланган бозор салоҳиятига эга лойиҳа 
ғояси бўйича бўлган ҳолда маркетинг бўлимлари томонидан яхши 
қабул қилинмаслиги мумкин. Бирор лойиҳани портфелга киритиш 
имкониятларини кўриб чиқишда, бошқарувнинг сифати ва 
харажатларни лойиҳаларга қайта тақсимлаш оқибатларини ҳисобга 
олиш лозим. 
Ҳар биттаси иккита лойиҳадан ташкил топган иккита 
портфелни баҳолайлик (6.1.1-жадвал). Ҳар иккала портфел ҳам 
кичик саналади. 
Портфел рентабеллиги (даромадлилиги) даромадларнинг 
харажатларга нисбати билан аниқланади. 
А портфелдаги биринчи лойиҳа, Б портфелдаги лойиҳага 
нисбатан 8,6 фоиз (1,9/1,75 қ 1,086)га рентабиллироқ, аммо 
иккинчи лойиҳа Б портфелда юқорироқ рентабелликка эга (1,8/1,9 қ 
0,947), яъни А портфелдаги иккинчи лойиҳа рентабеллиги 9,5 
фоизга паст/Портфелларнинг умумий баҳоси ўртача рентабеллик 
кўрсаткичлари 
бўйича 
берилади. 
А 
ва 
Б 
портфеллар 
рентабеллигини R
А
ва R
Б
деб белгилаймиз. 
6.1.1-жадвал