Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қарши муҳандислик-иқтисодиёт институти

5.3. Қишлоқ хўжалигида таваккалчиликка асосланган 
бизнесни бошқариш 
Инновациявий стратегияни ишлаб чиқиш ва амалга ошириш 
жараёнида таваккалчиликни бошқариш муаммоси алоҳида ўринни 
эгаллаган. Ушбу муаммонинг ҳал этилиши кўзда тутилмаган 
таваккалчиликларни олдини олиш ва уларнинг негатив оқибатлари 
таъсирини пасайтиришга қаратилган. Бозор шароитларида, ҳеч 
қандай хўжалик фаолияти таваккалчиликсиз бўлмайди, айниқса 
инновациявий фаолиятда. 
Шунинг учун ҳам инновациявий менежментнинг асосий 
мақсадларидан 
бири 
мумкин 
бўлган 
таваккалчиликларни 
минимумга олиб келиш ва мумкин бўлган хатоларни олдини олиш 
имкониятини берадиган, бошқарувнинг стратегик соҳалари, услуб 
ва воситаларини танлашдан иборатдир. Бу ерда ташкилотни тўғри 

---

126
бошқариш ва мумкин бўлган таваккалчиликлардан суғурталаниш 
муҳим аҳамият касб этади.
Бозор иқтисодиёти шароитларида, қарор қабул қилувчи шахс 
ишлаб 
чиқариш – тижорат 
фаолияти 
билан 
боғлиқ 
таваккалчиликлар, ҳамда корхона рақобатдошлигига салбий таъсир 
кўрсатувчи турли хил кўзда тутилмаган воқеа ва ҳодисалар учун 
жавобгардир. Инновациявий фаолиятда бундай ҳодисаларнинг рўй 
бериш эҳтимоли айниқса юқори ҳисобланади. Шунинг учун ҳам, 
таваккалчиликлар пайдо бўлишини олдиндан кўра билиш, 
потенциал 
таваккалчиликга 
эга 
ҳудудларни 
аниқлаш, 
таваккалчиликни пасайтириш учун олдиндан адекват чораларни 
кўриш қобилияти мавжудлиги инновациявий менежерларга 
қўйиладиган асосий талаб бўлиб хизмат қилади. Шу билан бирга, 
энг яхши бошқарув ва барча мумкин бўлган салбий вариантларнинг 
олдини олган тақдирда ҳам, таваккалчиликни тўлиқ инкор этиб 
бўлмайди. Инновациявий соҳадаги стратегик бошқарув амалиёти 
кўрсатишича, таваккалчиликнинг юқори аммо оқланган даражасига 
эга бўлган лойиҳалар ижобий якунланганда энг муваффақиятли 
бўлиб чиқади. 
Умуман олганда, инновациявий фаолиятда таваккалчиликларни 
бошқаришнинг асосий вазифаси, қайси таваккалчиликларни давлат 
ва тижорат суғурта тузилмалари ҳисобига қоплаш, қайсиларни эса 
тегишли бошқарув таъсири натижасида минималлаштириш 
мумкинлиги 
тўғрисида 
қарор 
қабул 
қилишдан 
иборат. 
Таваккалчилик даражаси тўғрисидаги ахборотга эга бўлган ишлаб 
чиқарувчи, мумкин бўлган бошқарув қарорларини танлашда 
муайян 
эҳтиёткорликни 
намоён 
этади. 
Шундай 
қилиб, 
инновациявий таҳлил тамойилларидан таваккалчиликни баҳолаш 
учун фойдаланиш ижобий самара бериши мумкин. Бу йирик 
тадқиқот лойиҳаларини амалга оширганда айниқса самарали, чунки 
хато қарорлар қабул қилинишини эҳтимолини пасайтиради. 
Таваккалчилик омили таъсири остида ишлаб чиқарувчи 
молиявий ва моддий-техник ресурсларни тежашга, янги лойиҳалар 

---

127
рентабеллиги 
кўрсаткичларига, 
имзоланаётган 
шартномалар 
самарадорлигига, жаҳон бозорига чиқиш мақсадга мувофиқлигига 
алоҳида эътибор қаратишга мажбур бўлади. Равшанки, барқарор 
бўлмаган иқтисодиётда инновациявий фаолиятдаги таваккалчилик 
омиллари таъсири янада кучаяди. Корхона ва ташкилотларнинг 
ушбу шароитларда жон сақлаши учун шароитларни таъминлаш 
асосий вазифага айланади ва ҳаттоки юқори таваккалчилик 
даражасида ҳам бошқарувнинг энг самарали услубларини танлаш 
ёрдамида муваффақиятли ҳал этилиши мумкин. Ҳар ҳолда, 
таваккалчиликларни бошқариш бўйича юқори раҳбариятнинг 
асосий вазифаси таҳлилий жараёнларни такомиллаштириш, йирик 
стратегик тадбирларни амалга оширишда ҳисобланган ва 
моделлаштирилган база асосида қарор қабул қилиш имкониятини 
берадиган 
моделлардан 
фойдаланишга 
бориб 
тақалади. 
Таваккалчиликларни баҳолаш ва пасайтириш кўп жиҳатлари билан 
инновациявий стратегиянинг характери, инновация хусусиятлари, 
инновациявий маҳсулотлар бозорининг аҳволи, истеъмолчилар 
манфаатлари, товар ҳаракатининг қабул қилинган схемаси, товар ва 
транспорт логистикасига боғлиқ бўлади.
Маркетинг ва бошқарув соҳасидаги кўпгина мутахассислар, 
мазкур ташкилот ёки лойиҳа тури учун тавсифий бўлган 
таваккалчиликлар ва уларга бўлган жавоб таъсирларини жадвал 
кўринишида рўйхатга олиб боришни тавсия қилади. 
Иқтисодий тадқиқотларда ишлаб чиқарувчилар фаолиятидаги 
таваккалчиликларни туркумлаштиришга кўп сонли мисоллар 
мавжуд:
¾ корхонанинг шартнома бўйича ўз мажбуриятларини 
бажармаслик эҳтимоли билан боғлиқ бўлган, ишлаб чиқариш