Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги алишер навоий номидаги

ЁРУҒЛИК. Ўсимликлар ёруғликда ҳам қоронғида ҳам ўсади. Лекин 
қоронғида 
ўсган 
ўсимликлар 
ўзларининг 
нормал 
шаклларини 
анча 
ўзгартирадилар. Яшил ранг йўқолади. Булар этиолланган ўсимликлар дейилади. 
Этиолланган ўсимликлар нормал ўсимликлардан асосан, пояларнинг ҳаддан 
ташқари чўзилиши ва барг пластнкаларининг эса аксинча ривожланмай қолиши 
билан фарқ қилади. Этиолланган ўсимликларнинг бўғин оралиқлари узун 
бўлади. Механик тўқималари яхши ривожланмайди, ҳужайралараро бўшлиқлар 
катта бўлади, барглар ривожланмай қолади (76 - расм). 
Ёруғликда ўсган ўсимликлар ,қоронғида ўсган ўсимликларга нисбатан паст 
бўйли ҳам компакт тузилишга эга. Ҳамма физиологик жараёнлари бир меъёрда 
содир бўлади. Ёруғлик таъсирида ҳужайраларнинг чўзилиш фазаси тезлашади 
ва қисқа муддат ичида ҳужайраларнинг дифференцияланиш фазаси бошланади. 
Органик моддаларнинг синтез жараёни фаоллашади, натижада янги 
ҳужайралар, тўқималар ва органларнинг ҳосил бўлиши учун шароит яратилади. 
Бундай ўсимликларда генератив органларнинг ҳосил бўлиши тезлашади.
Ўсимликлар қоронғида ўстирилганда органик моддалар тўпланмайди. 
Синтезга қараганда гидролиз жараёни устунлик қилади ва модда алмашинув 
жараёни бузилади. Бундай ўсимликларда янги аъзолар ва тўқималар ҳосил 
бўлмайди. 
Ўсимликларнинг ўсишига ёруғликнинг спектрал таркиби ҳам фаол таъсир 
этади. Масалан, қизил нурлар (730-800 нм) таъсирида ҳужайраларнинг 
бўлиниши секинлашади. Декин чўзилиш жараёни фаолланиши натижасида 
ўсимликнинг ўсиши тезлашади. Кўк-бинафша (яъни қисқа тўлқинли) нурлар 
таъсир этганда ҳужайраларнинг бўлиниш жараёни анча фаоллашади, лекин 
иккинчи фаза - чўзилиш секинлашади. Натижада ўсимликлар паст бўйли бўлиб 
қолади. Тоғлик районларда ўсимликларнинг кўпроқ паст бўйли бўлишининг 
сабаби ҳам кўпроқ қисқа тўлқинли нурлар билан таъминланишига боғлиқ. 

---

165 
76 - расм. Ёруғликда ва қоронғиликда ўсган 
горчица ( чапда ) ва картошка ( ўнгда ) ўсимликлари.