Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги алишер навоий номидаги тошкент давлат ўзбек

 
ҚЎШМА ОЙКОНИМЛАРДАН АЙРИМЛАРИНИНГ 
ЭТИМОЛОГИК ТАҲЛИЛИ 
 
Икки топоасоснинг бирикиб, бир бутун сўз кўринишидаги топоним 
бўлиб келиши қўшма топонимлар ҳисобланади. Улар Жанубий 
Қорақалпоғистон ойконимлари тизимида учрайдиган топограмматик 
ҳодисалардан бири. Бундай топонимлар бошқа ҳудудларда учрагани сингари 
ўрганилаётган ҳудуд ойконимияси тизимида ҳам анча фаол ҳолда учрайди. 
Ойконимлар тизимидаги бундай номларни топограмматик, хусусан, 
топоойконимик нуқтаи назардан қўшма ойконимлар дейиш ўринли. 
Қуйида шу ҳудудда учраган баъзи бир қўшма топонимларнинг 
этимологик таҳлилига киришамиз. 
Тозабозор 
- 
Хоразм 
в. 
Боғот 
тумани, 
Қорақалпоғистон 
Республикасининг Амударё туманидаги қишлоқ. Топоним икки маъноли 
бўлакдан ташкил топган: тоза+бозор. Тоза - янги, ёп - катта ариқ , ёрган 
канал, ариқ
1
. Тоза топоасоси форс-тожик тилидан ўзлашган сўз. Унинг 
еттита маъноси бўлиб, энг асосий маънолари янги, ёш, нозик
2
. Бозор маъноли 
1
Дўсимов З., Эгамов Х. Жой номларининг қисқача изоҳли луғати. -Тошкент, Ўқитувчи,1977. 123-
б.
2
Ўзбек тилининг изоҳли луғати.-Тошкент, Ўзбекистон миллий энциклопедияси, 2006. 4-
жилд.133-134-бетлар.

---

84 
қисми эса форсча сўз бўлиб, бозор; савдо растаси, аҳоли савдо-сотиқ 
қиладиган махсус жой, майдон, деган маъноларни англатади
1
. 
Девонбеги - Қорақалпоғистон Республикаси Амударё туманида 
қишлоқ. Ойконим таркибидаги девон топоасоси апеллятив лексикада омоним 
сўз сифатида бўлиб, шу омонимик сўзнинг иккинчи сўзлиги бўлиб, у 
қуйидаги маъноларга эга: давлат идораси; суд маҳкамаси
2
. 
Девонбеги «девон (ҳукумат идораси) бошлиғи» демакдир
3
Ьloch. Ўрта 
асрларда эса солиқ йиғувчи муассасаса бошлиғи, кейинчалик эса унга 
мамлакатнинг барча молия ишлари топширилган. Хива хонлигида 
девонбегилар кўп бўлган улар элчилик, ясовулчилик ва бошқа ишларни 
бажарган. Маълумки, девонбегига қарашли ерлар унинг номи билан 
юритилган.
Ушбу топоним икки сўзнинг бирикишидан ва топонимлашув жараёни 
таъсирида шаклланган: девон+бек+-и > девон + беги > девон беги >