Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги алишер навоий номидаги самарқанд давлат

2 Математика ўқитишда баъзи ноанъанавий дарслардан фойдаланиш 
 1. Дарс-эртак 
Тенгламаларни ечиш 
7 синф 
Дарснинг мақсадлари:
Ўқувчиларнинг чизиқли тенгламалар ҳақидаги билимларини кенгайтириш; 
Ўқувчилар томонидан параметр қатнашган чизиқли тенгламаларни ечиш 
алгортимини олиниши (тенгламалар ечимларини тадқиқ этиш дастлабки 
кўникмалари) 
Жиҳози: топшириқлар ёзилган варақлар, магнитли доска, эртакка расмлар 
чизилган плакатлар. 
Дарснинг бориши 
I. Ташкилий қисм 
Бугун дарсда сизлар билан "Тенгламаларни ечиш" мавзусини 
ўрганишни давом эттирамиз. Ёзамиз: санани, синф иши ва "Тенгламаларни 
ечиш" мавзусини. Дарс давомида биз сизлар билан асосий тушунчаларни 
эслаймиз ва ўзимизни янги тушунчалар билан бойитамиз. 
Эртак
Муаллиф. Бир куни олтинчи синф ўқувчиси Салим ўрмонда адашиб қолди. 
Кечқурун у катта жарлик ёқасига бориб қолди. Шу пайтда у бир қаҳри 
кулгуни эшитиб қолди.
Ялмоғиз-кампир. Қўлга тушдингми. Ҳозир биз сени бизнинг яхши кўрган: 
77х = 1001 тенгламани ечишга мажбур қиламиз.Агар эчолмасанг қафасга 
кирасан. Анови чапақайга ўхшаб 
Салим. Бу осон: икс 13 га тенг. 

---

Ялмоғиз кампир. Қойил! Тез ўйлаб топдинг. Агар бундай қилмаганигда, 77 
чуқур қазиб, уларга 1001 та қуритилган қурбақани солган бўлар эдик. Ҳар 
бирига тенг қилиб.
Салим. Энди кампир менинг: x – 16 = –3 тенгламамни сен ечиб кўрчи. 
Ялмоғиз камир. Буни қандай ечиш мумкин? Биз сенга 3 та қурбақани қаердан 
оламиз? 
Салим. Кўрдингизми, ечолмайсиз. Бунинг учун тенгламанинг ҳар иккала 
қисмига -16 сонига қарама-қарши сонни қўшиш керак. Бунда чапда х, ўнгда 
эса… 
Ялмоғиз кампир. 13! Сен бизни чарчатдинг.Ётиб ухла, эртага эса яна 
математика билан шуғулланамиз 
Муаллиф. Эрталаб Ялмоғиз кампир самоварга ўт қўйди.
Ялмоғиз кампир. Биз чой устида ўнайни яхши кўрамиз. Бизга ўт ёқиш учун 
дарахт доначаларини сичқонлар келтиришади. Кеча 15 сичқон бир хил
сондага доначаалар олиб келдилар, ва уларга биз 20 та қўшдик. Бугун эса 17 
та сичқон ўшанчадан донача келтиришди. 6 та донача ортиб қолди. 
Сичқонлар нормани бажаришаётганини қанда аниқлашимиз мумкинми?
Салим. Бунда бизга: 15x + 20 = 17x – 6. Тенгламани ечиш ёрдам 
беради. 
Ялмоғиз кампир. Буни қандай ечиш мумкин? 
Салим. 20 ни ўнгга ўтказ, 17хни эса -чапга. Ишораларни ўзгартиришни 
унутма. Ўтказдингми? 
Ялмоғиз кампир. Ўтказдим! 
Салим. Ўхшаш ҳадларни ихчамладингми? 
Ялмоғиз кампир Ихчамладим! 
Салим. Балли! Энди тенгламанинг иккала томонини -2 га бўлиш қолди.
Ялмоғиз кампир. Ҳамаси жойида. Сичқонлар нормани бажаришмоқда. 
Муаллиф. Эртак бу билан тугади.. 
Ҳамма бараврига. Дарс эса давом этади! 
II. Оғзаки.
Ўқитувчи. Ялмоғиз кампирга сичқонлар бизга тенгламаларни қандай ечишга 
ўрганганимизни эслашга ёрдам берди. Лекин Ялмоғиз кампир яна бетоқат. 
Ялмоғиз кампир сизга нима бўлди? 
Ялмоғиз кампир . Мен кеча кеқурун ялангликда ўтирган эдим ва x(y + 2) 
ифодани соддалаштираётган эдим. Менда xy + 2 ҳосил бўлди. Мени 
мақтайсихми? (синф билан муҳокама қилинади) Омадим келмади. Майли, 
дам олай, сизлар эса мана бу иккита: x + 1 = x + 2; (x + 
2) 3=6+3x тенгламаларни эчинг. (Синф тенгламаларни ечади, сўнгра 
хулосалар қилинади: тенглама нечта ечимга эга бўлади, тенгламани ечиш 
нимани англатади).