Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги абу райхон беруний номидаги

3.14-жадвал

Нормалар	Алканлар	Нафтенлар	Ароматик бирикмалар	ТС-1	Т-Б	Б-70
, Мж/кг	47,5	46,0	43	43	43	43,5
, Мж/л: 20^0С да -40^0С да	34 -	38,5 -	39,5 -	33,6 35,6	36,4 38,2	31,8 33,9

Т-6 ёқилғининг ҳар бир литри ТС-1 ёқилғига қараганда деярли 10%, Б-70 авиация бензинига нисбатан эса деярли 15% ортиқ энергия олиб юриши аёндир.
Дизель ёқилғилари

Дизель ёқилғилари– ер усти (автомобиллар, тракторлар, тепловозлар, шатакчилар ва шу кабилар) ва сув транспорти оммавий мотор ёқилғиларидан бири бўлиб, нефтни қайта ишлаш умумий миқдорига нисбатан 28-30% гача ишлаб чиқарилади. Улар сиқиш оқибатида алангаланувчи ички ёниш двигателларида қўлланилади ва шунга мос равишда маълум талаблар (юқори цетан сони, яхши буғланувчанлик ва бошқалар) қўйилади.

Белгиланган мақсадга боғлиқ ҳолда икки гуруҳ дизель ёқилғилари ишлаб чиқарилади: тез юрувчи дизеллар (800 айл./дақиқа) учун (енгил ёқилғилар) ва кичик айланишлик, секин юрувчи двигателлар (150-500 айл./дақиқа) учун (оғир ёқилғилар).
Тезюрар (автотрактор, тепловоз, бурғулаш қурилмалари, танклар ва шу кабилар) двигателлар учун асосан бир компонентли ёқилғилар ишлаб чиқарилади, яъни нефтни бирламчи дистилляциясида 180÷360⁰С (ёки 150÷320⁰С) фракцияни ароматизация ёқимлироқ қилиш (олтингугуртдан тозалаш, қотиш ҳароратини пасайтириш мақсадида н-алканларни ажратиб олиш) йўли билан. Бирламчи дистиллят бўлган дизель ёқилғисини, каталитик крекингда олинган иккиламчи аналогик фракция (180÷360⁰С) билан аралаштиришга рухсат берилади. Иқлимий аломатга кўра тезюрар двигателлар учун дизель ёқилғиларнинг 4 маркаси стандартда кўрсатилган:
Л-марка–ёзги, ҳаво ҳарорати 0⁰С дан юқори бўлганда қўллашга мўлжалланган.
З-марка (икки кўринишда): қишки, ўрта полосада ҳаво ҳарорати -20⁰С дан юқори бўлганда қўллашга мўлжалланган ва қишки, шимолий районлар (РФ) да ҳаво ҳарорати -30⁰С ва ундан қуйи бўлганда қўллаш учун мўлжалланган.
А-марка– арктик, ҳаво ҳарорати -50⁰С ва қуйи.
Ушбу маркаларнинг ҳар бири олтингугурт миқдори бўйича икки кўринишда – кам олтингугуртли (олтингугурт 0,2% дан кўп эмас) ва олтингугуртли (0,5% дан кўп эмас). Секин юрар двигателлар (кемаларнинг қувватли дизеллари ва стационар дизеллар) учун оғир ёқилғиларни икки маркаси – ДТ ва ДМ ишлаб чиқарилмоқда. Улар оғир дистиллатларни (300÷500⁰С) нефтни қайта ишлаш қолдиқ маҳсулотлари билан аралаштириб тайёрланади. Дизель ёқилғилари учун меъёрланган асосий сифат кўрсаткичлар 2.9-жадвалда келтирилган: