Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Абу Райҳон Беруний номидаги

4.3Сиқилган озод газ энергияси 
мундарижа 
Қатлам энергиясининг бошқа тури сифатида сиқилган озод 
газнинг таранглик энергияси хизмат қилади. Уюмда газ, газ 
дўпписи сифатида ѐки қатлам босими тўйинганлик босимидан
камайиши жараѐнида суюқликдан ажралиб чиқадиган газ 
пуфакчалари сифатида учрайди. Епиқ турдаги уюмда асосий 
энергия сифатида сиқилган озод газ энергияси хизмат қилиши 
шароити 4.2.- расмда келтирилган. Бу ҳолатда қудуқ туби босими
пасайтирилса, газ дўпписи энергияси ва нефтьдан ажралиб чиққан 
газ энергияси таъсирида қудуққа нефть оқими таъминланади.
Бунинг асосий сабаби сифатида нефтьнинг газ билан 
тўйинганлигида ва босим пасайиши натижасида суюқликдан

---

46 
газнинг ажралишида деб тушуниш мумкин. Уюмда сиқилган газ 
энергияси захираси чекланган бўлиб, у газ дўпписи ҳажми, нефть 
захираси, қатлам босими ва нефтьда эриган газ миқдорига боғлиқ. 
4.4Қатламнинг таранглик энергияси 
мундарижа 
Қатлам ер юзаси билан боғланмаган ҳолатларида ҳам, катта 
ҳажмли тизимларда уюмни ишлатишнинг дастлабки даврида ҳал
қилувчи энергия сифатида тоғ жинси ва унда жойлашган 
суюқликнинг таранглик кучлари босим пасайиши сари таъсир қила 
бошлайди. 
Уюмда босим пасайиши билан нефть ва сувнинг ҳажми 
кенгаяди, ғоваклик каналлари эса тораяди, қудуққа нисбатан сиқиб 
чиқарилган нефть ўрнини сув эгаллайди. 
Қатлам сув босими тизимининг таранглик кенгайиши
миқдори кичик бўлишига карамай (1/700 дан 1/50000 гача) бу 

---

47 
ҳодиса катта майдонни эгаллаган нефть конларини ишлатишда 
алоҳида аҳамиятга эга. 
Айрим ҳолларда қатламнинг таранглик энергияси заҳираси 
уюмдан катта миқдордаги нефть олишни таъминлайдиган 
мустақил манба сифатида хизмат қилиши мумкин.