Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Абу Райҳон Беруний номидаги

5. Нефть ва газ конларини ишлаш тизимлари 
5.1 Ишлаш тизими 
мундарижа 
а - сув босими усули,
б- таранглик усули; 
в - эриган газ усули (сув xайдаш билан биргаликда), 
г - эриган газ усули, 
Q
с 
- жами олинган нефть микдори 
?
ф 
- газ омили 
?
к 
- катлам босими 
- нефть бераолишлик коэффциенти 
Т - вакт 

---

50 
Нефть конини ишлатиш нефтьни ер бағридан юқорига 
кўтариб чиқиш билан боғлиқ қуйидаги тадбирлар натижасида 
амалга оширилади: 
1.Конни қудуқлар ѐрдамида бурғилаш 
2.Қатлам энергияси балансини бошқариш, қудуқларни 
тегишли жойлаштириш ва уларнинг ишлаш режимини белгилаш 
ҳамда қудуққа нисбатан нефть ѐки газ ҳаракатини бошқариш. 
3.Нефтьни тубдан юзага кутариш. 
Нефть ва газ ҳаракати жараѐнини бошқариш бўйича 
тадбирлар мажмуи коннинг ишлатилиш тизимини белгилайди. 
Ҳар бир уюмни ишлатиш тизими тўғрисидаги тушунча 
даставвал маҳсулот олинадиган қудуқларнинг майдон бўйлаб 
жойлашиш схемасига боғлиқ. Бу схема асосан нефтьлилик 
контурининг силжиши ѐки силжимаслиги ва қатлам энергиясининг 
манбаларига боғлиқ.
Чунончи, силжийдиган нефтьлилик контури шароитида
(сув босими ва газ босими усуллари) қудуқлар сув-нефть ѐки газ- 
нефть туташ юзасига параллель шаклда қаторлар бўйлаб 
жойлаштирилади (5.1-расм). Бу шароитда бир вақтнинг ўзида учта 
қаторни бараварига ишлатиш мақсадга мувофиқ. Катта ўлчовли 
уюмларда учтадан кўпроқ қаторлар жойлаштирилган бўлса,
тўртинчи қатор биринчи қатор қудуқларини тўла сув ѐки газ 
босгандан сўнг, бешинчи қатор иккинчи қатор қудуқларини тўла 
сув ѐки газ босгандан сўнг ва х.к ишга туширилади. 

---

51 
Шуни ҳам таъкидлаш керакки, уюмнинг марказий қисми
узоқ вақт консервацияда бўлмаслигини таъминлаш мақсадида 
баъзан контур ичига сув ҳайдаш уюштирилади. 
Силжимайдиган контурли уюмларда қудуқлар майдон бўйлаб 
ѐппасига 
тўр 
шаклида 
(квадрат 
ѐки 
учбурчаксимон) 
жойлаштирилади. 
Қудуқлар орасидаги ва қаторлар орасидаги масофа 
геологик-техникавий ва иқтисодий мулоҳазаларни ҳисобга олиб
белгиланади. 
Уюмни 
ишлатиш 
тизими 
шунингдек 
қудуқлар 
ва 
қаторларнинг ишга туширилиш кетма-кетлигини ҳам белгилайди. 
Ишлатиш тизими зарур ҳолларда ва мавжуд шарт шароитда 
қатлам босимини сақлаб туриш тадбирларини ҳам белгилайди. 
Кўп қатламли конларда ишлатиш тизими қатламларни ишга
тушириш кетма-кетлиги (тартибини) ҳам мўлжаллайди. 
Қатламларни юқоридан пастга қараб бирин-кетин ѐки
пастдан юқорига қараб ишга тушириш ва комбинациялашган 
тизимлари мавжуд. Комбинацилашган тизимда энг катта заҳира
мужассамлашган базисли қатлам биринчи навбатда ишга 
туширилиб, кейин заҳирасига мос равишда бошқа қатламларни 
ишлатиш тартиби мўлжалланади.