Валюта ва депозит сиёсати. Марказий банк валюта сиёсатининг асосий мақсади миллий валюта курсининг хорижий мамлакатлар валютаси курсига бўлган нисбатининг барқарорлигини таъминлашга қаратилган. Марказий банк ўзининг ваколати доирасида ҳукумат билан ҳамкорликда давлатнинг валюта муносабатлари бўйича сиёсатининг асосий йўналишларини белгилайди. Мамлакатда валюта сиёсатининг жорий ва келгуси даврдаги ҳолати юзасидан ривожлантириш стратегиясини ишлаб чиқади. Буларнинг ичида энг асосийлари сифатида мамлакатнинг тўлов баланси, ҳукуматнинг валюта муносабатлари бўйича ички ва ташқи пул – кредит сиёсати ва миллий валютанинг чет эл валютасига нисбатан курсини аниқлашнинг тартибини таъкидлаш мумкин.
Марказий банк валюта сиёсатини олиб боришда қуйидаги асосий вазифаларни бажаради:
Ваколатли тижорат банкларининг ўзлари ва мижозлари номидан чет эл валюталарини сотиш ва сотиб олишнинг миқдорини, яъни очиқ валюта позицияларини белгилайди.
Очиқ валюта позицияси деганда, банкнинг тегишли чет эл валютасидаги активларини унинг мажбуриятидан ортиқчалиги (узун валюта позицияси) ёки ушбу активларнинг мажбуриятдан пастлиги (қисқа валюта позицияси) тушунилади.
Ўзбекистон Республикаси валюта бозорида чет эл валюталарини сотиш ва сотиб олишни тартибга солиб боради;
Тижорат банкларида чет эл валютаси ва тўлов ҳужжатлари ҳамда бошқа қимматликлар бўйича касса операцияларини ташкил этиш ва амалга оширишнинг тартибини белгилайди;
Ваколатли банкларда норезедентларнинг Ўзбекистон Республикаси миллий валютасидаги ҳисоб – варақларининг юритиш тартибини белгилайди;
Ваколатли банкларда резидент ва норезедент (юридик ва жисмоний шахс)ларга чет эл валютасида ҳисобварақларни очиш ва юритиш тартибини белгилайди;
Ўзбекистон Республикасида корхона ва ташкилотларнинг чет эл валюталарини қабул қилиш, ҳисобга олиш, сақлаш ва касса интизомига риоя этишни тартибга солади;
Инвестицион лойиҳаларни эркин валюталарда кредитлашнинг тартибини белгилайди.
Марказий банк валюта сиёсатини амалга оширишда валюта интервенциясидан кенг миқиёсда фойдаланди. Валюта интервенцияси –бу Марказий банкнинг миллий валюта курси ва пулнинг ялпи таклиф ва талабига таъсир этиши учун молия бозорида чет эл валютасини сотиш ва сотиб олиш билан боғлиқ операциясидир.
Марказий банк депозит сиёсати орқали мамлакат ресурс бозори, тижорат банклари депозит сиёсати ва депозит операциялари ҳолатига таъсир кўрсатади. Одатда тижорат банклари депозит сиёсатини ишлаб чиқиш, депозит сиёсатининг асосий йўналишлари бўйича асосий мезонларни аниқлаб беради. Бундан ташқари, Марказий банк қайта молиялаш ставкаларини ўзгартириш орқали депозитларнинг кўпайши ва қисқаришига таъсир қилиши мумкин. Умуман олганда Марказий банк ўзининг валюта ва депозит сиёсатига орқали мумаладаги пул массаси ҳажмига таъсир кўрсатади.
2017 йил 13 сентябрда Ўзбекистон Республикаси президентининг ПҚ-3272-сонли “Пул-кредит сиёсатини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарори қабул қилинди. Қарорда мамлакатимизда Марказий банкнинг монетар сиёсатини янада такомиллаштириш борасида қуйидаги вазифалар белгилаб қўйилган:
Ўзбекистон Республикаси Марказий банкининг ички нархларнинг барқарорлигини таъминлашда ўрта муддатли истиқболда пул-кредит сиёсати мақсадларига эришиш принцип ва механизмларини хорижий марказий банклари томонидан қўлланиладиган инфляциявий таргетлаш режимига ўтиш;
Ўзбекистон Республикаси Марказий банки 2018 йилнинг 1 мартигача ривожлантириш ва пул-кредит сиёсатини амалга оширишнинг ўрта муддатли Концепциясини ҳамда 2018 — 2021-йилларда Концепцияни амалга ошириш бўйича «йўл харитасини» ишлаб чиқиш ва тасдиқлаш;
умумиқтисодий, солиқ-бюджет ва пул-кредит сиёсатини мувофиқлаштириш амалиётини такомиллаштириш, бунда иқтисодий ўсиш, давлат бюджетининг баланслашганлиги ва иқтисодиётдаги нархлар даражасининг барқарорлиги бўйича ўзаро ҳаракатлар ва мақсадларнинг келишилганлигини таъминлашга алоҳида эътибор қаратиш;
ликвидликни таъминлаш ва жалб қилиш операциялари бўйича пул-кредит сиёсатининг самарали қўлланиладиган фоиз инструментлари турларини кенгайтириш;
тижорат банклари томонидан фоиз ставкаларини шакллантиришда, шу жумладан, кредитлар бўйича бозор механизмларини кенг жорий этиш;
илғор хорижий тажрибага мувофиқ макроиқтисодий таҳлил ва прогнозлашни такомиллаштириш;
олиб борилаётган пул-кредит сиёсатининг, жумладан амалга оширилаётган сиёсатда қўлланилаётган инструментлар ва якуний мақсадлар тўғрисида ахборот етказиб бериш йўли билан, шаффофлик ва олдиндан башорат қилиш имкониятини ошириш.
Қарорда кўрсатилган вазифалар ижросини таъминланиши келгусида мамлакатимизда макроиқтисодий барқарорликни янада мустаҳкамлаш, Марказий банк пул-кредит сиёсатини янада такомиллашишида муҳим аҳамият касб этади.
