Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта Махсус Таълим Вазириги

МАВЗУ №1: ТАДБИРКОРЛИК ва ТАВАККАЛЧИЛИКНИ БОШҚАРИШ ФАНИНИ ЎРГАНИШ ПРЕДМЕТИ, МАҚСАД ВА ВАЗИФАЛАРИ
РЕЖА:
1. Бозор иқтисодиёти муносабатлари тизимида тадбиркорликнинг роли.

2. 
   «Тадбиркорлик ва таваккалчиликни бошқариш» фанини ўрганиш предмети.
   
3. 
   «Тадбиркорлик ва таваккалчиликни бошқариш» фанининг мақсад ва вазифалари.
   

2. 
   Фанининг бошқа ижтимоий – иқтисодий фанлар билан ўзаро алоқадорлик жиҳатлари.
   

1. Бозор иқтисодиёти муносабатлари тизимида тадбиркорликнинг роли
Миллий иқтисодиётда амалга оширилаётган бозор ислоҳотлари хар бир кишининг тадбиркорлик хусусиятларига эга бўлишлигини объектив тарзда тақозо этиш билан бирга, тадбиркорликни мазкур ислоҳотларнинг муваффақиятини таъминлашда бош омил эканини алоҳида таъкидламокда. Макроиқтисодий барқарорликга эришиши ва ривожланиш стратегияси нуқтаи назаридан ўтказилаётган институтционал - таркибий ўзгаришлар, энг аввало мулкчиликнинг давлат секторида ёки хусусий секторда бўлишлигидан катъий назар маълум бир таваккалчилик асосидаги тадбиркорлик фаолиятини бозор муносабатларини харакатга келтиришнинг асосий шарти сифатида талқин этмоқда. Одатда, бирор иқтисодий категория тўғрисида сўз кетганда унинг тарихий хусусиятларига алоҳида тўхталиш мухим хисобланади.
Хўш, тадбиркорликнинг тарихий илдизлари қандай тузум ёки формацияларга бориб тақалади? деган мантииқий савол туғилади. Бизнинг Шарқ халқларида бозор тушунчаси нафақат тирикчилик ёхуд рўзғор ўтказиш воситаси, балки маънавий - маърифий тарбия макони сифатида хам шархланади. Негаки, Буюк Ипак йўлининг Марказий Осиё минтақасидан ўтиши, сохибқирон Амир Темур тузукларида бозорларнинг аҳамиятини тушунтирилиши ва Ибн - Халдун каби чуқур иқтисодий тафаккур асосларини яратган уламоларнинг айнан шарқда донг таратиши каби мисоллар бозорнинг, тадбиркорликнинг негизлари жуда хам узоқ даврларга бориб тақалишидан далолат беради.
Бозор назарияси ва амалиётининг ривожланиш босқичлари шунга далил бўлмокдаки, тадбиркорлик халқимизнинг тарихий бойлиги, мероси, қолаверса фахри хамдир. Демак, айтиш мумкинки бозор муносабатлари хам ва унинг амал қилишини бош шарти бўлган тадбиркорлик хам кутилмаган янгилик ёхуд топилма эмас.
Жаҳон хўжалигида иқтисодий муносабатларининг такомиллашиб бориши тадбиркорликнинг мазмун моҳиятини, амал қилиш географияси ва турларини тамомила бойитиб бормоқда. Бинобарин, бозор иқтисодиёти тадбиркорлик эркинлигига, хусусий мулкчиликнинг амал қилишига ва рақобатчилик кўрашига асосланар зкан, тадбиркорлик учун билим ёки амалий тажрибалар билан бир қаторда табиий салоҳият, қобилият ва энг мухими қизиқиш керак бўлади.
Бозор назариясининг қатор намоёндалари ва амалиётчи – бозоршунослар тадбиркорликка турли позициялардан таъриф берадилар. Хусусан, жаҳон илм-фанига юксак хисса қўшган Абул Қосим Махмуд Аз-Замахшарий шундай дейди: «Тадбиркорлик тақдиру қисматларда ғолибликка олиб келиш демакдир». Иқтисодий билимларнинг етук намоёндаларидан бири Френк Найт эса: «Хали хеч кайси бир миллат савдо – сотиқ (яъни тадбиркорлик)дан талофот кўрган эмас», деб, тадбиркорликни тараққиёт омили эканига урғу беради.
Хақиқатдан хам, тадбиркорлик фаолияти бозор иқтисодий муносабатлари тизимининг мухим таркибий қисми бўлиб, у ўзида катта таваккалчиликка асосланган иқтисодий - молиявий, ташқилий - хуқуқий тадбирлар мажмуини ифода этади. Хусусан, А. Ўлмасов ва Н. Тўхлиевлар муаллифлигидаги «Бозор иқтисодиёти: қисқа луғат – маълумотнома»да тадбиркор – бу сохибкор, уддабурон киши, корхона эгаси каби хислатлар билан таърифланади (137-бет). Компьютерлар бозорида етакчи хисобланган «INTEL» компаниясининг вице-президенти Эндрю Гроув эса: «Тадбиркорликда киши оройиш ва фароғат топадиган нозик хислар тизими бор» деб фикр билдиради.
Хуллас, бозор муносабатлари ривожланиб борар экан, тадбиркорлик фаолиятининг амал қилиш миқёслари хам кенгайиб боради.
Тасаввур қилайлик, рақобатчилик кўраши такомиллашмаган маҳаллий бозорга янги фирманинг кириш имкониятлари маълум бир даражада чегараланган бўлади. Фирма эса хўжалик таваккалчилиги асосида бозорга ўз маҳсулотларини кирита бошлайди. Агар фирма фаолияти бозорга мослаша олса натижа самарали бўлиши турган гап, бироқ рақобатчилар томонидан турли тактик қаршиликларга дуч келинса-чи? Ана шунда фирма рахбариятидан тадбиркорлик салоҳияти талаб қилинади. Яъни: ё бозорда мустахкам ўрнашиш керак, ёки янги сотиш каналларини қидириш керак бўлади. Бунда асосий муаммо қайси вариантнинг камроқ харажат талаб қилиши ва кўпроқ фойда келтиришини хисоблашдадир.
Олий таълим тизимида тайёрланаётган кадрларга тадбиркорлик сир-асрорларини қунт билан ўрганиб бориш нафақат замон талаби, балки мамлакатимизнинг буюк келажагини барпо этишдаги масъулиятлилик хисси хамдир.
Демак бозор иқтисодиёти шароитида тадбиркорликнинг роли шу қадар фаоллашадики, миллий бозорнинг қиёфаси мамлакат иқтисодиётининг ривожланиш тенденциялари; халқ фаровонлиги ва пировардида тараққиётга эришиш кўп томонлама тадбиркорликнинг қай даражада идрок этишимизга ундан нечоғли фойдаланишимизга боғлик бўлиб бораверади.