Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим

Отларда эгалик қўшимчалари. 
Бу мавзу бошлаигич синф укувчилари учун мураккаб хисобланади, чунки бу мавзу урганилгунга 
кадар, укувчилар «шахс» тушунчаси билан хали таништирилмаган, кишилик олмошларини хали урганмаган
буладилар. Укувчиларга эгалпк кушимчаси шахс, нарса бирлик ва куплиликдаги уч шахсдан бирига 
тааллукли эканини билдиришини тушунтириш кийин. Шуларни хисобга олиб, укувчиларни отларда эагалик 
кушимчалари билан таништиришда укитувчи ишни сарлавхадаги «эгалик» сузининг лексик маъносини 
тушунтиришдан бошлаши мақсадга мувофик: эгалик эга бўлиш, қарашилик, тегишлилик, оидлик 
маъноларини билдиради, демак, эгалик қўшимчаси деганда бирор нарсага эга бўлишни, шу нарса тегишли, 
шу нарсаганинг эгаси эканинн билдирадиган қўушимчалар тушунилади. Отлар эгалик қўшимчалари билан 
қўлланадн. Отга қўшилган эга|лик қўшимчаси шу от ифодалаган шахс, нарсанинг кимгадир қарашли 
эканини, шу нарсанинг эгаси эканини билдиради. Мисолларни кузатайлик;
Кеча ўқиган китобим жуда қизиқарли экан.  Сенинг китобинг ҳам қизгқарлими? Раънонинг китоби 
ҳам қизикарли эди.. 
 Китобим, китобинг, китоби сўзлари сўз таркибига кўра таҳлил қилинади. ва уқувчилар китоб — узак, -им, 
-инг, -и қўушимча экани ни аниқлайдилар. Ўқитувчи китоб ва китобим сўзларини таққослашни -им к 
ушимчасииннг маъноси хақида ўйлаб кўришни топширади, муаммоли вазият яратади; болалар
қўшимчанннг маъноси ҳақиида фикр юритадилар, аммо китобим сўзининг маъносига (менинг китобим 
— китоб меники) тушунсалар ҳам, фикрларини шакллантириб айтиб беролмайдилар. Ўқитувчи
қисқа тушунтиради. Тилда учта шахс мавжуд: сўзловчи ёки I шахс, тингловчи ёки II шахс, ўзга ёки III 
шахс. Ҳозир мен сизга сўзлаяпман, тушунтиряпман, демак, мен — сўзловчи, ҳозир сиз мени 
(тушушираётган мавзуимни) тинглаяпсиз, демак, сиз (сен) тингловчи, ҳозир тинглашга қатнашмаётганлар 
ҳам бор, у (улар) — ўзга ҳисобланади. Сиз отлар бирлик ва кўплик сонда қўлланишини биласиз. 
Маълумки, бирор нарса бир шахсга ёки икки ва ундан ортиқ шахсга тегишли бўлиши мумкин. Мана
шу маъноларни, яъни бирор шахс ва нарсанинг бирлик ёки кўпликдаги уч шахсдан бирига қарашли 
эканини отга қўшилган эгалик қўшимчалари билдиради. Масалан, китобим сўзига қўшилган, -им 
қўшимчаси китобнинг I шахсга тааллуқли эканини, яъни китобнииг эгаси I шахс эканини билдиради. (-инг, 
-и қўшимчалари ҳам шундай тушунтириладн.) Китобимиз сўзидаги -имиз қўшимчаси китоб сўзловчи 
шахсга, шу билан бирга, кўп шахсга (кўп сузловчига) тегишли эканини билдиради. (-ингиз, -и 
қўшимчалари ҳам шундай тушунтирилади.) Қисқа хулоса чиқарилади: отларга қўшилган мана шундай 
қўшимчалар эгалик қўшимчалари дейилади. Эгалик қўшимчалари тегишлилик, эгалик маъносини 
билдиради. Эгалик қўшимчалари отларга икки вариантда қўшилади.Акам ва китобим, аканг ва китобинг, 
акаси вакитоби каби охири унли ва ундош товуш билан тугаган отлар сўз таркибига кўра таҳлил 
қилинади. Кўшимчалар таққосланади, суҳбат асосида хулоса чиқарилади: охири унли товуш билан тугаган 
отларга -м, -нг, -си, -миз, -нгиз, -си эгалик қўшимчаларин, охири ундош товушлар билан тугаган отларга -им, 
-инг, -и, -имиз, -ингиз, -и эгалик қўшимчалари қўшилади. Шундан сўнг уқувчилар « Она тили»
1
дарслигидаги қоидани ўрганадилар, жадвални таҳлил қиладилар. 
Ўқувчиларга эгалик қўшимчалари ҳақидаги кўникмани шакллантириш учун матндан эгалик қўшимчаси 
билан қўлланган отни топиш, уни таркибига кўра таҳлил қилиб, эгалик қўшимчасининг шахс-сонини 
аниқлаш; матнда берилган отга тушириб қолдирилган эгалик қўшимчасини қўшиш, нарса қайси шахс ёки 
шахсларга қарашли эканини айтиш каби машқлардан фойдаланилади, 
Эгалик қўшимчаси устида ишлаш бу билан тугамайди. Отларнннг келишиклар билан турланишини 
ўрганиш жараёнида эгалик қўшнмчаси билан қўлланган от қаратқич келишигида келган бошқа от билан 
(китобнинг муқоваси, Раҳимнинг китоби), кишилик. олмошларининг келишиклар билан турланишини 
ўрганиш жараёнида эса эгалик қўушимчаси билан келган от қаратқич келишигидаги кишилик олмоши билан 
боғланиб, сўз бирикмаси ҳосил қилиши ҳақида билим берилади.