Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим

 
 
 
 
Савод ўргатиш даврида грамматик-орфографик билимларни амалий узлаштириш. 
Савод ўргатиш давридаёқ болалар грамматика ва имлодан айрим материалларни амалий 
асосда ўзлаштира борадилар, яъни уларга мавзу тушунтирилмайди, назарий маълумот 
берилмайди. 
Болалар огзаки ва ёзма нутқни ўзлаштириш ва ёзма машқларни бажариш билан ўқув 
йилининг иккинчи ярмида ёки кейинги синфларда ўрганиладиган мавзуларни ўзлаштиришга 
тайёрлайдилар. 
Савод ўргатишнинг биринчи ойларидаёқ болалар Али, Омон, Олям, Найма каби жуда кўп 
исмларни ўқийдилар ва кишиларнинг исмлари бош ҳарф билан ёзилишини амалий ўзлаштира 
борадилар. 
Бу билан улар ўқув йилининг иккинчи ярмида ўрганиладиган кишиларнинг исми бош 
ҳарфлар билан ёзилишига доир имло қоидасини ўзлаштиришга тайёрланадилар. Тил-дил, олти-
олди каби сўзларни ўқишни машқ қилиш жарангли ва жарангсиз ундошларни ўзлаштиришга, сон-
сана, гул—гулчи-гулдон—гулзор, бор-богбон-борча каби сўзларни ўқишни машқ қилиш эса 
болаларни «Ўзакдош сўзлар» мавзусини ўзлаштиришга тайёрлайди. 
Пропедевтик машқлар системаси бошлангич синфлар грамматика ва имло дастурининг босқичли 
изчиллик тамойили асосида тузилишига мос келади. Амалий ишлар натижасида болаларда маълум 
нутқ тажрибаси, тил қоидаларини, сўзни, унинг таркиби ва ясалишини, бошқа сўзлар билан 
богланганда ўзгаришини кузатиш тажрибаси тўплана боради. Мана шу тажрибалар асосида 
ўқувчилар назарий умумлашмаларни ўзлаштирадилар, булар асосида эса грамматик тушунча ва 
орфографик қоидалар шаклланади. 
Савол ва топшириқлар. 
1. Савод ўргатиш жараёнида қайси машқлардан фойдаланилади? 
2.Анализ-синтез машқларини ким ишлаб чиққан? Унинг аҳамиятини айтинг. 
3.Анализ машқларининг турларини айтинг. Улардан қайси ўринларда фойдаланилади? 
4.Синтез машқларининг турларини айтинг. Синтез машқларини уюштиришда кесма ҳарф 
ва кесма бўгинларнинг аҳамиятини мисоллар асосида изоҳланг. 
5.Товуш ва ҳарф томондан анализ-синтезни онгирлаштирувчи воситалар нималар?
Уларни ясанг ва дарс жараёнига тадбиқ этинг. 
6.Савод ўргатиш жараёнида товушларнинг тўгри ва равон талаффузи устида қандай 
ишланади? 
7.Диктсия устида ишлаш машқларига нималар киради? 
8-Савод ўргатиш жараёнида ўқувчилар нутқини ўстиришда қандай манбалардан 
фойдаланилади? 
9.Савод ўргатиш жараёнида ўқувчилар нутқини ўстириши вазифаларига нималар киради? 
10.Савод ўргатиш даврида нутқ ўстиришга оид иш турлари нималардан иборат? 

---

11.Назарий материалларсиз грамматика ва имлони амалий ўзлаштириш деганда нимани 
тушунасиз?