Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим

Тўғри ўқиш деганда хато қилмасдан, янглишмасдан ўқиш тушунилади, яъни тўғри ўқиш 
сўзнинг товуш-ҳарф таркибини, грамматик формаларни бузмасдан, сўздаги товуш ёки бўғинни 
тушириб қолдирмай, ошиқчасини қўшмай, ҳарфлар ўрнини алмаштирмай, аниқ талаффуз қилиб, 
сўзга урғуни тўғри қўйиб ўқиш ҳисобланади. М. Одилова ва Т. Ашраповалар «Адабий талаффуз 
нормаларига қўйилган барча талаблар тўғри ўқиш кўникмасига ҳам тааллуқлидир», - деб 
таъкидлайдилар. Рус методисти Яковлева тўғри ўқишга қуйидагича таъриф берган: «Тўғри ўқиш - 
бу материални товуш томондан хатосиз ва бир текисда равон нуша кўчиришдир». Демак, тўғри 
ўқиш сўзнинг товуш таркибини, грамматик шаклини бузмасдан адабий-орфоэпик меъёрлар 
асосида ўқишдир. 
Бошланғич синф ўқувчиларида идрок этиш, талаффуз қилиш ва матн мазмунини тушуниш 
ўртасида пухта синтез йўқ бўлгани учун улар ўқишда хатога йўл қўядилар. Бу эса матн мазмунини 
тушунишни қийинлаштиради. 
Тўғри ўқиш сўзнинг узун-қисқалигига, ўқувчининг сўз бойлигига, яъни сўзнинг лексик маъносини 
қанчалик билишига ҳамда сўзнинг бўғин ва морфемик таркибига боғлиқ. Ўқувчилар кўпинча 
қуйидаги сабабларга кўра хатога йўл қўядилар: 
1.Сўзни талаффуз қилиш билан унинг маъносини тушуниш ўртасида пухта синтез 
бўлмагани учун, яъни бола сўзнинг олдин товуш томонини кўради, уни талаффуз қилишга 
ошиқади. Сўзнинг маъносини эса эътибордан четда қолдиради. 
2. Сўзнинг бўғин тузилиши мураккаблиги туфайли. Сўз кўп бўғинли бўлса, бола уни олдин 
эшитмаган бўлса хатога йўл қўяди. 
3 Сўзнинг маъносини битлмаслик туфайли хатога йўл қўяди. 
4. Тез ўқийман деб хатога йўл қўяди. 
5. Тўғри ўқиш ёрёғликка ва ёруғликнинг тушишига ҳам боғлиқ. 
6. Ундош товуш сўзнинг ўртасида ва охирида келган ёпиқ бўғинли сўзларни ўқишда 
қийналадилар. 
Хато ўқишнинг олдини олиш учун қуйидагилар эътиборга олинади: 

---

1.Матнни ўқитишдан олдин ундаги ўқилиши қийин сўз, бирикма ва гапларни аниқлаш ва 
улар устида ишлаш усулларини белгилаб олиш. Тузилиши мураккаб сўзларни бўғинлаб 
ўқилишини машқ қилдириш. 
2.Матнни ўқишдан олдин унинг мазмунини тушунишни қийинлаштирадиган сўзларнинг 
луғавий маъносини тушунтириш. Сўз маъносини изоҳлаш усулларини аниқлаш. 
3. Вазифаларни аниқ ва тушунарли қилиб бериш 
4. Матнни диққат-эътибор билан ўқишлари учун шароит яратиш. 
5. Олдин ичда ўқитиш, сўнг овоз чиқариб ўқитиш. 
6.Ўқитишда ўқувчиларнинг индивидуал хусусиятларини ҳисобга олиш,яъни матннин осон, 
ўртача қийинликда ва қийин ўқиладиган ўринларини белгилаб олиб унга кучи етадиган 
ўқувчиларга олдиндан тақсимлаб олиш. 
7.Ўқувчиларнинг ўқишини мунтазам текшириб туриш.
8. Хатонинг характерига қараб, уни методик томондан тўғри тузатиш йўлини аниқлаш. 
9.Ўқувчиларни хато қилиш мумкин бўлган ўриндан огоҳлантириб туриш. 
10.Хат чўпдан фойдаланиш. 
11. Хато ўқиш ўқувчининг шахсий кўрув сезгисига ҳам боғлиқ бўлади. 
Ўқитувчи тузилиши мураккаб сўзларни олдиндан доскага ёки картонга бўғинларга бўлиб 
ёзиб қўйиб, ўқувчиларга хор бўлиб ўқитилиши яхши натижа беради. 
Ўқувчилар йўл қўйган хато икки хил йўл билан тузатилади: 1) Ўқувчи сўз охиридаги 
қўшимчани нотўғри ўқиса, ўқувчини ўқишдантўхтатмасдан хатони тўғрилаш мумкин; 2) хато 
ўқиш билан гапларнинг мазмуни бузилса, қайта ўқитиш усулидан фойдаланилади.Бунда ўқувчига 
ўқиган матни юзасидан савол берилса, ўқувчи эътиборли бўлиб қайта ўқийди.