Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таьлим вазирлиги бухоро мухандисликтехнология институти

11.7. Корхона тўлов қобилиятининг таҳлили 
Корхоналар кўп турдаги иқтисодий алоқаларни, жумладан, хом-ашё ва материаллар 
сотиб олиш, тайёр маҳсулотларни сотиш билан боглиқ бўлган ҳисоб-китобларни 
бажаради. Шунингдек, давлат бюджети, молия, банк, сурурта ва кредиторлар билан 
муносабатда бўлинади. Уларга ҳисоб беришни белгиланган муддатда амалга ошириш, 
молиявий тартиб интизомига риоя қилиш катта аҳамиятга эга. 
Тўлов қобилияти дейилганда, хўжаликнинг муддати келган тўлов мажбуриятларни 
бажариш учун зурур бўлган маблағларнинг етарли ёки камчилигини аниқлаш 
тушунилади. Бозор иқтисодиёти шароитида корхоналарнинг тўлов қобилиятига эга 
бўлиши муҳим ва бу унинг ўз вақтида зарур бўлган қарзларни қайтариш имкониятларини 
белгилайди. Корхона баланси маьлумотларига асосланиб, тўлов қобилиятининг қай 
аҳволдалиги ҳисобланади. Бунинг учун, корхонанинг тўлаш учун зарур бўлган 
маблағлари билан қарз мажбуриятларини солиштириш мумкин. 
Тўлов маблағларига пул маблағлари, жўнатилган товар ва маҳсулотлар қиймати 
(ҳали пул келиб тушмаган), дебитор сотишдаги тушум ва бошқалар киради. Шунингдек 
қисқа муддатга олинган ссудалар ҳам вақтинча тўлов мажбуриятларни амалга ошириш 
учун манба бўлиши мумкин. Қимматли қоғоз, аксия, облигация сотишдан олинган маблағ 
ва қўшимча корхоналарда қатнашишдан келган даромадлар ҳам тўлов мажбуриятларини 
бажаришдаги манба бўлиши керак. Тўлов мажбуриятларига мол йетказиб берувчи ва 
пудратчиларга, бюджет ва суғуртага, меҳнат ҳақи, турли хил кредиторларга бўлган ва 
бошқа турдаги қарзлар киради. Корхонанинг маьлум бир кундаги тўлов қобилиятини 
аниқлаш учун шу муддатдаги тўлов мажбуриятлари билан маблағлар солиштирилади. 
Жадвал маьлумотларидан кўринадики, биз таҳлил қилаётган «АВС» аксионерлик 
жамияти жорий даврда тўлов қобилиятига эга ҳисобланади. Яьни, корхонанинг жами 
тўлов маблағлари 337089 минг сўм бўлгани ҳолда, жами тўлов қарзлари 163147 минг 
сўмни ташкил қилган. Бундан кўринадики, корхонада тўлов қарзларига нисбатан тўлов 
маблағлари 173942 минг сўмга кўп бўлган. Бу эса корхонанинг мутлоқ тўлов қобилиятига 
эга эканлягидан далолат беради. Бундан ташқари тўлов маблағлари таркибига эьтибор 
қиладиган бўлсак, унинг асосини тайёр маҳсулотлар (167464 минг сўм) ҳамда дебиторлик 
қарзлари (148125 минг сўм) ташкил қилмоқда. 
48-ж а д в а л