Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таьлим вазирлиги бухоро мухандисликтехнология институти

Молиявийтаҳлилнинг ёьналтирилганлиги нуқтаи назардан молиявий таҳлил 
қуйидага шаклларда ўтказилиши мумкин: 
• горизонтал таҳлилда ҳисобот давридаги молиявий ҳолатни ифодаловчи 
кўрсаткичлар ўтган давр билан таққосланади, яьни бу кўрсаткичларнинг динамикаси 
аниқланади; 
• вертикал таҳлилда молиявий ҳолатга тааллуқли бўлган кўрсаткичларнинг таркибий 
тузилмаси ўрганилади. Масалан, корхона маблағларининг ёки уларни қопловчи 
манбаларининг ҳисобот давридаги таркиби ва уни ўтган даврга нисбатан ўзгариши 
ифодаланади; 
• нисбий кўрсаткичлар таҳлилида молиявий ҳолат кўрсаткичлари ўртасидаги алоқа 
ўрганилади. Масалан, корхона маблағларининг ва уларнинг манбалари ўртасидаги алоқа, 
молиявий ресурслар ва улардан фойдаланиш ўртасидаги алоқа ифодаланади; 
• таққослаш таҳлилида корхона бўйича молиявий ҳолат унинг алоҳида бўлимчалари 
молиявий ҳолати билан таққосланади, бу корхонанинг молиявий ҳолати бошқа 
корхоналарнинг молиявий ҳолати билан солиштирилади ва пировардида, омиллар 
таҳлилида корхонанинг молиявий ҳолатига таьсир кўрсатувчи омиллар таҳлил этилади. 
Корхоналар фаолиятини ўрганишда бухгалтерия ҳисоботи асосий манба бўлиб 
хизмат қилади. Улар молиявий маьлумотларнинг умумлаштирилиши натижасида 
тузилади ҳамкорлиқда ишловчилар ўртасида бир-бирини ўрганиш воситаси бўлади. 
Ҳисобот маьлумотлари асосида корхона фаолиятини ўрганишга қизиқувчиларни шартли 
равишда бевосита ва билвосита талабгорларга ажратиш мумкин. Биринчи гуруҳга мулк 
эгалари, қарз берувчи, мол етказиб берувчи, харидорлар, солиқчилар, молиячилар, 
корхона ишчи ва раҳбар ходимлари киради. Ҳар бир қизиқувчи ўзининг манфаати ва 
талабига қараб, молиявий ҳисоботларни таҳлил этади. Мулк эгаси сармоядан қанчалик 
самарали фойдаланилаётганлиги, қўшма олинадиган даромад суммаси билан қизиқса, 
қарз берувчи берилган маблағни қайтариб олиш имкониятини олдиндан билишга харакат 
қилади. Билвосита қизиқувчи истеьмолчиларга — аудиторлик фирмалари, биржалар, 
ассоциация вакиллари, матбуот ходимлари, касаба уюшмалари ва бошқалар киради. Улар 
молиявий ҳолатга алоқадор бўлмасада, биринчи гуруҳ талабгорларининг манфатини 
ҳимоялаш мақсадида ҳисобот маьлумотларини ўрганадилар. Молиявий маьлумотлардан 
фойдаланган ҳолда корхоналар фаолиятига тўғри баҳо бериш муҳим вазифадир. Ушбу 
китобда бухгалтерия ҳисоботи асосида корхоналар фаолиятининг молиявий таҳлилини 
ўтказиш услуби баён этилган. У молиявий ҳисоботни ўрганишга қизиқувчи 
тадбиркорлар, солиқ, молия, банк тизими ходимлари ва кенг китобхонлар оммаси учун 
мўлжалланган. 
Бозор иқтисоди шароитида -жадвал, жамоа, қўшма, кичик ҳиссадорлик, хусусий ва 
бошқа шакдаги мулкка эга бўлган корхоналар молиявий аҳволини ўрганишнинг мазмуни 
шундан иборатки, бунда ўз вақтида пул тушумларининг келиши, ҳисоблашиш 

---

интизомига риоя қилиш, хусусий ва қарз маблағларининг тўғри нисбатга бўлишини 
таьминлаш, молиявий тартиб ва интизомга, барча ишлаб чиқариш бўғинларида иқтисод 
ва тежамкорликка риоя қилиш муҳим аҳамият касб этади. Корхоналарнинг молиявий 
ҳолати кўп жиҳатдан — бахр, кредит, фойда ва унинг иқтисодий тақсимланиш 
механизмига боғлиқдир. Барқарорлик бўлган жойда барча хўжалик муомалалари ва 
ҳисоб-китоблар ўз вақтида бажарилади. Шу боис бозор шароитида ҳар қандай 
корхонанинг молиявий аҳволини билиш ва ўрганишга эьтибор кучаймоқда.