Ўзбекистон Республикаси Олий ва махсус ўрта таълим вазирлиги олий ўқув юртларининг талабалари учун дарслик сифатида тавсия этган

2-§. Мувозанат қоидаси. Фазалар қоидаси.
Бу қоида модда алмашиниш процессларидаги мувозанат қоидаларининг асосини ташкил этади. Фазалар қоидаси қуйидагича ифодаланади:
Ф+СқК+2 (8.1)
бу ерда Ф-фазалар они; С-эркинлик даражаси сони.; К- системадаги компонентлар мони.
Фазалар қоидаси модда алмашиниш процессларининг мувозанат ҳолатларини ҳисоблашда параметрларининг қанчасини ўзгартириш мумкунлигини белгилаб беради. Бу қоидадан модда алмашиниш процессларининг икки хио турида ҳам фойдаланиш мумкин; 1) ўзаро таъсир қилувчи иккала фаза таркибида тарқалувчи моддадан ташқари инерт компонентташувчи бўлади (масалан абсорбция, суюқликларни экстракциялаш); 2) иккала фазада ҳам инерт компонент қатнашмайди (ректификация).
Модда алмашиниш процессининг биринчи турига мисол: икки фазали (Фқ2) ва уч компонентли, иккала фаза бўйича тарқалувчи модда ва иккала фазадаги ташувчи инерт компонентлардан иборат система учта эркинлик даражасига эга бўлади:
C  K  2  3 22  3 .
Бундай шароитда исталган учта праметрни, яъни умумий босим (Р), ҳарорат (t) ва фазалардан бирининг тарқалувчи модда бўйича концентрацияси Х_А ёки У_А ни ўзгартириш умкин. Демак, берилган ҳарорат ва босим қийматида (tқconst, Рқconst) битта фазанинг айрим концентрациясига иккинчи фазанинг тегишли аниқ концентрация қиймати тўғри келади.
Модда алмашиниш процессининг иккинчи турига мисол: иккита фазадан (Фқ2) ва иккита тарқалувчи компонентдан (Кқ2) иборат система иккита эркинлик даражасига эга бўлади:
CK22222.
Агар мода алмашиниш процеслари одатда бир хил босимда ўтказилиши ҳисобга олинса, у ҳолда фазанинг концентрацияси ўзгариши билан ҳарорат t ўзгаради. Агарда бундай процесс ўзгармас ҳароратда (tқconst) олиб борилса, фазанинг турли концентрацияларига турли босим қийматлари тўғри келади. Ўзгарувчи параметрлар ўртасидаги боғлиқликлар фазавий диаграмма ёрдамида ифодаланади . модда алмашиниш процессларини ҳисоб лашда қуйидаги диаграммадан фойдаланилади:

1. 
   босимнинг концентрацияга боғлиқлиги (tқconst);
   
2. 
   ҳароратнинг концентрауияга боғлиқлиги (pқconst);
   
3. 
   фазаларнинг мувозанат концентрациялари орасидаги боғлиқлик.