Ўзбекистон Республикаси Олий ва махсус ўрта таълим вазирлиги олий ўқув юртларининг талабалари учун дарслик сифатида тавсия этган

9-расм. Турли тартибдаги газ реакциялари тезлигига босимнинг таъсири
Газ компонентлар реакция тезлигининг босимга тўғри пропорционаллиги 9расмда берилган. Лекин босимнинг кўтарилиши реакция тартибининг (n) ўзгариши ва к ни камайишига олиб келиши мумкин. Адсорбция, абсорбция, конвекция ва бошқа жараёнларда компонентларнинг газ фазасидан қаттиқ ёки суюқ фазага ўтиши (2.42) га ўхшаш ифодаланади:
dG
  kFр (2.66.) d
Агар жараён қайтмас ва мувозанатда бўлмаса, ∆p қ p_г бўлади. Бу ерда p_г – газ фазасидаги компонентларнинг ҳақиқий концентрацияси. Шунда n қ 1 бўлади.
(2.66.) формула қуйидагича ўзгаради:
dG
  k₁FP (2.67.) d
яъни бу жараён тезлиги босимга тўғри пропорционалдир.
Шунинг учун ишлаб чиқаришда суюқликларнинг концентрациясини ошириш ва абсорбцияни тезлаштириш учун юқори босим ишлатилади. Газларни десорбция қилиш жараёнида ёки суюқликларни тезроқ буғлатиш мақсадида босим вакуум ёрдамида камайтирилади. Мувозанатда турган қайтар жараёнлар учун ҳаракатлантирувчи куч қуйидаги формула билан белгиланади:
p ( p_A  p_A^* )^m1( p_B  p_B^* )ⁿ¹ (2.68.)
Компонентларнинг p_A^* ва p_В^* парциал босими (концентрацияси) берилган ҳар бир газ аралашмаси учун мувозанат константалари билан ҳисобланади. Мувозанат константаларининг босимга боғлиқлиги қуйидаги тенглама билан ифодаланади:
K_N қ K_pP^–∆N (2.69.)
mA + nB ↔ pD – ∆H модель реакция учун қуйидагича:
∆N қ p₁ – (m₁ + n₁) (2.70.)
(2.69.) формула миқдоран Ле Шателье принципига асосланади, яъни ҳажм камайиши билан кетаётган реакциянинг (∆N манфий), босимининг Р оширилса, мувозанат константаси ошади, шу билан бирга дастлабки компонентларнинг мувозанат концентрациялари камаяди (p_A^* ва p_В^*). Ҳажм камайиши билан борадиган жараёнларда босим оширилса, тескари ҳолат кузатилади. (2.63.) – (2.69.) тенгламалар шуни кўрсатадики, ҳажмнинг камайиши билан борадиган газли қайтар реакцияларда маҳсулот чиқиши ва тезлиги босимнинг ошиши билан кўпаяди, бу компонентларнинг ҳақиқий концентрацияларини p_A ва p_В (парциал босими) ошириш ва мувозанатли парциал босимларнинг p_A^* ва p_В^* камайиши, яъни мувозанатли маҳсулот чиқиш тарафига силжитиш ҳисобига бўлади. (10расм). Маҳсулот чиқиши босим ошиши билан кўпаяди. Лекин таркибида инерт моддаларни сақлаган газ аралашмаларининг босимини интенсив ошираверсак, маҳсулот чиқиш градиенти камаяди.
Ҳар хил жараёнлар учун рационал босим ўн ва ўндан кўпроқ мегапаскаль оралиғида бўлади. Кўпчилик асосий ишлаб чиқариш жараёнлари, яъни аммиак, метанол синтези, бензиннинг олиниши бошқа газ компонентларини сақлаган реакциялар юқори босимни (10 МПа дан юқори) қўллаш билан амалга оширилади.