Ўзбекистон республикаси олий мажлис сенати аграр, сув хўжалиги масалалари ва экология



Download 7,25 Mb.
Pdf ko'rish
bet69/368
Sana30.04.2022
Hajmi7,25 Mb.
#598631
1   ...   65   66   67   68   69   70   71   72   ...   368
Bog'liq
1 Toplam Senat 2018

Лалми, тўқ тусли бўз 
тупроқлар гумусининг гуруҳий таркиби ва уларда органик углеродни 
тарқалишига кўра, типик бўз тупроқнинг юқори қатламларида гумус углероди миқдори 0,89-0,62%; тўқ 
тусли бўз тупроқда 1,07-0,69%; ни ташкил этади. 
Тупроқлардаги гумус углероди миқдори қуйи қатламларга томон пасайиб бориши кузатилади, яъни 
тупроқ фарқларига мутаносиб ҳолда 0,46-0,36%; 0,48-0,26% ва 0,83-0,49%. Юқори қатламларда гумус 
углеродининг миқдори кўплиги, ушбу тупроқларни юқори қатламларини яхши структурали шароитга 
эгалигидан далолатдир. Шунингдек умумий углерод миқдори шимолий экспозицияда тарқалган 
тупроқларда энг кўп, жанубий экспозиция тупроқларида сезиларли камайган. 
Эркин ва ҳаракатчан бир ярим оксидлар билан боғланган гумин кислоталари 1-фракцияси миқдори 
бирмунча кам. Гумин кислоталари 1- ва 3- фракциялари миқдори тупроқ кесмасининг юқори қисмидан 
пастки қатламларига томон камайиб борган, кальций билан боғланган 2-фракцияда буни аксини кузатиш 
мумкин. Фульвокислоталарнинг кальций билан боғланган 2-фракцияси ва ил заррачалари ҳамда турғун 
бир ярим оксидлар билан боғланган 3-фракциялари, H
2
SO
4
нинг 0,1 н эритмаси билан 
кальцийсизлаштирилган, лабил шаклдаги, эркин ва ҳаракатчан бир ярим оксидлар билан боғланган 
―агрессив‖ 1а фракцияси, эркин ва ҳаракатчан бир ярим оксидлар билан бириккан 1-фракцияларига 


80 
нисбатан устунлик қилади. Фульвокислоталарининг 2-фракцияси миқдори бошқа фракциялар миқдоридан 
юқорилиги гумин кислотаси 2-фракциясига ўхшаб кетади. Фульвокислоталарининг 1-фракциясидан 
ташқари барча фракциялари миқдори юқоридан пастга томон ортиб борган. Бу эса тупроқларнинг ўрта ва 
пастки қатламларида фульвокислоталар улушини нисбатан ортишига сабаб бўлади. 
Демак, гумус таркиби ва миқдори тупроқ типига, қиялик даражасига, экспозициясига, эрозияланиш 
даражасига боғлиқ ҳолда ўзгариб бориши аниқланди. Типик бўз тупроқларда гумин кислоталарига 
нисбатан фульвокислоталари устунлик қилгани ҳолда, тўқ тусли ,бўз тупроқларда буни акси кузатилади. 
Лалми тўқ тусли бўз тупроқлар бир мунча гумусга бойлиги, унинг таркибидаги гумин 
кислоталарининг барча фракцияси бирикмалари кам барқарор фульвокислоталарининг шундай фракция 
бирикмаларидан устунлик қилиши, гумусли қатламни яхши шаклланганлиги аниқланди. Бу ҳолат эса 
лалмикор деҳқончиликни жорий қилишда қўл келиши билан ўзига хосдир. 
Олиб борилган тадқиқотлар натижалари қуйидаги хулосаларга келишга асос бўлди, жумладан; 
- тупроқда эрозион жараѐнларнинг ривожланиши давомида гумус микдори буйича куйидаги 
камаювчи каторни тузиш мумкин: ювилиб тўпланган-эрозияланмаган- кучсиз эрозияланган – ўртача 
эрозияланган тупроқлар. Гумус гидролизланувчи моддаларнинг фаол қисмида фульво кислоталар гумин 
кислоталардан устунлик қилади, Сгк:Сфк нисбати --1 га яқинлашади. Шимолий экспозиция гумус 
захирасининг катталиги ва гумус кесими кувватининг ортиклиги билан жанубий экспозиция 
тупроқларидан фарк килади; 
- шимолий экспозияциянинг эрозияланмаган ва ювилиб тўпланган тупроқларида жанубий 
экспозицияларга таккосланганда гумин кислоталарнинг 2 фракцияси устунлик килади. Бу фракция Са
++
боғлиқдир. (тупроқ умумий углеродининг 11 ва 15% атрофида), ўртача эрозияланган тупроқларда эса бу
фракциянинг ахамияти бироз камаяди; 
- фульвокислоталар фракциялари орасида Са
++
билан боғлиқ фракцияларнинг кўрсаткичлари 
юқоридир. Шимолий экспозициянинг барча тупроқларида бу фракциялар салмоғи 11,5-14,04% га 
етади.Барча тупроқлар гумус таркибида фульвокислоталар, гумин кислоталарга нисбатан кўпроқ қисмни 
ташкил этади; - 
- таъкидлаш жоизки, барча кузатилаѐтган тупроқларда чуқурлик ошгани сари гумин кислоталарнинг 
2 ва 3 фракциялари сезиларли даражада камаяди. Гумин кислоталарининг 2 фракцияси, бу тупроқларнинг 
карбонатлашганлиги туфайли 1 ва 2 фракциялардан устунлик қилади. Биз тадқиқ қилган тупроқларда 
гумин кислоталарнинг Са
++
биланбоғлиқ фракциялари тупроқдаги Са
++
микдорига боғлиқ равишда 
устунлик киладива бошкалар. 
Олинган хулосалар асосида куйидаги таклифларни ишлаб чиқиш ва амалиѐтга жорий этиш мақсадга
мувофиқ деб ҳисоблаймиз, жумаладан: 
- тоғ тупроқлари ҳар хил қияликлар ва нишабликда жойлашганлиги туфайли сув эрозиясига 
чалинувчи ҳисобланади. Шунинг учун ҳам бу тупроқлардан фойдаланишни режалаштиришдан олдин уни 
сув эрозиясидан муҳофаза қилиш тадбирларини ишлаб чиқиш зарур; 
- тоғ тупроқларида суғорма деҳқончиликни иложи борича кам ташкил қилиш лозим; агар суғорма 
деҳқончилик ташкил қилинган бўлса, бу ерларда тоғ агротехникасини қияликка нисбатан кўндаланг 
(белбоғли) ҳайдаш, кам сув оқими (тезлиги) билан суғориш, сув эрозиясини бартараф қилувчи табиий 
ўсимлик қоплами билан буферли майдончаларни қолдириш ва ҳ.к. ларни ташкил қилиш лозим. 
Юқори тавсияларни амалиѐтга жорий этиш Чирчиқ-Ангрен дарѐлари ҳавзасида тарқалган лалми 
типик ва тўқ тусли бўз тупроқлар таркибини яхшилашда муҳим омил бўлиб хизмат қилади. 

Download 7,25 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   65   66   67   68   69   70   71   72   ...   368




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish