Ўзбекистон республикаси олий мажлис сенати аграр, сув хўжалиги масалалари ва экология

 
ВИТАМИН ВА МИКРОЭЛЕМЕНТЛАРГА БОЙ- ЭКМА ИНДОВ – (
Erucasativa) 
НИНГ 
БИОКИМЁВИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ 
 
М.С.Абдуллаева, А.Оманликов 
Тошкент давлат аграр университети 
Республикамизнинг озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш борасидаги қарорлари ва комплекс 
чора-тадбирлари – аҳолининг соғлом турмуш тарзини таъминлайдиган даражада ҳаѐтий зарур озиқ-
овқатларга бўлган эҳтиѐжларини кафолатли таъминлашга йўналтирилган. 
Озиқ-овқат маҳсулотларига бўлган меъѐрдаги эҳтиѐжни аниқлашда мутаносиб рацион асосида 
овқатланишни таъминлаш вазифаси фақат меъѐрдаги каллорияга эга бўлган ва ҳар куни истеъмол 
қилинадиган озиқ-овқат маҳсулотларидан иборат эмаслигини эътиборга олиш ўта муҳимдир. 
Тўлақонли овқатланиш кўп жиҳатдан унинг таркибига, истеъмол қилинадиган озиқ-овқат 
маҳсулотларининг инсоннинг нормал ривожланиши ва фаолият юритиши, унинг организмида тўғри модда 
алмашинуви, саломатликни мустаҳкамлаш, касалликларнинг олдини олиш, кексайиш жараѐнини 
секинлаштириш ва умрни узайтириш учун зарур бўладиган тўйимли ва сифатли моддалар билан керакли 
даражада таъминланишига боғлиқ. 
Бу борада овқат билан бирга ўрнини ҳеч нарса босолмайдиган аминокислоталар, витаминлар, 
минерал моддалар, микроэлементлар ва организмда ўз-ўзидан ҳосил бўлмайдиган бошқа моддаларнинг 
ҳам истеъмол қилиниши инсон ҳаѐти учун энг муҳим аҳамиятга эгадир. Ана шу фойдали моддалар, 
витамин ва микроэлементлар катта миқдорда фақатгина сабзавотлар, мева ва узум таркибида бўлади ва 
уларнинг ўрнини бошқа ҳеч қандай маҳсулот боса олмайди. 
Сабзавотлар – инсон саломатлиги, унинг иш қобилиятини яхшилаш ҳамда умрини узайтиришга 
хизмат қиладиган беқиѐс озиқ-овқат маҳсулотлари ҳисобланганлиги сабабли, республикамизда уларни 
етиштиришни кўпайтиришга катта эътибор берилмоқда.
Зиравор ва баргли кўкат сабзавот экинларини баргларида углевод, витаминлар, муҳим 
аминокислоталар, минерал тузлар, хлорофилл ва бошқа биологик фаол моддалар мавжуд, улар киши 
организмида модда алмашувини яхшилайди ва унга фойдали (ижобий) шифобахш профилактик таъсир 
кўрсатади.Ўзбекистониссиқхоналаридабаргликўкатэкинларданбаргли салат, кресс-салат вапекин карами 
етиштирилади. Зиравор кўкат сифатида эса укроп, кашнич ва петрушка кенг етиштирилади. 
Бу ўринда республикамиз агросаноат тизимининг ажралмас қисми саналган Сирдарѐ вилоятида 
инсонни кунлик эҳтиѐжини зарур бўлган витамин ва микроэлементлар билан таъминлашда олдинги 
ўрнида турувчи сабзавотларни, хусусан зиравор ва баргли кўкатларни етиштириш республикамиз аҳолиси 
турмуш тарзи ва саломатлигини сақлашда муҳим аҳамиятга эга. Бундай кўкат экинлар қаторига экма 
индовни – 
Erucasativa 
ни мисол қилишимиз мумкин. Экма индов хам баргли хам зиравор кўкат-сабзавот 
ҳисобланади. Таркибида турли микроэлементларнинг, айниқса биоген йодни кўп сақлаши, иштаҳа очувчи 
тиогликозидларни мавжудлиги билан қолган кўкатлардан фарқ қилади. 
Экма индов мамлакатимизда тарқалган ўсимлик бўлсада, у кўкат экини сифатида 
фойдаланилмаган. Фақатгина дехқонлар томонидан кичик майдонларга маҳаллий шароитда мой олиш ва 
халқ табобатида уруғи дориворлик хусусияти учун фойдаданилган 
Экма индов (индаупосевной)– 
Erucasativa
L. – карамдошлар оиласига кирадиган бир йиллик 
ўсимликдир. 
Ўзбекистонда Қорақалпоғистон Республикасида кенг тарқалган экинлар орасида, асосан зиғир 
экилган майдонларнинг бегона ўтидир. Айрим жойларда мойли экин сифатида экилади (Флора 
Узбекистана, 1955). 
Индовни хам иссиқхоналарда хам очиқ майдонларда етиштиришда озиқа, суғориш, ѐритиш 
режимларига албатта эътибор қаратиш даркор. 
Экма индов – узун кун ва юқори хароратларда гулловчи, аммо совуққа чидамли ўсимликдир. 
Муҳит рН 6 дан кам бўлган енгил таркибли тупроқларда яхши ўсади.
Бундан ташқари ўсимликнинг фитомассаси таркибада қуйидаги кимѐвий моддалар бўлиши 

---

200 
мумкин (http://g.janecraft.net/sostav-i-polza-rukkoly): 

Витамин A 119 мкг 

Бэтакаротин 1,424 мг 

Витамин B1 (тиамин) 0,044 мг 

Витамин B2 (рибофлавин) 0,086 мг 

Витамин B3 (пантотеновая) 0,437 мг 

Витамин B6 (пиридоксин) 0,073 мг 

Витамин B9 (фолиевая) 97 мкг 

Витамин C 15 мг 

Витамин E 0,43 мг 

Витамин К (филлохинон) 108,6 мкг 

Витамин PP (ниацинга эквивалент) 0,305 мг 

Кальций 160 мг 

Магний 47 мг 

Натрий 27 мг 

Калий 369 мг 

Фосфор 52 мг 

Темир 1,46 мг 

Рух 0,47 мг 

Мис 76 мкг 

Марганец 0,321 мг 
Ўсимлиркнинг ер устки қисми диуретик, антибактериал, лактоген ва хазмни яхшилайдиган 
хусусиятга эга. 
 
Ўсимлик баргалари ўткир аччиқ маъзага эга. У асосан салат сифатида, гўштли таъомларга, 
пасталарга сабзавотли қўшимча сифатида фойдаланилади. Ўсимлик барглари кўпинча таъом тайѐр 
бўлишидан олдин ѐки у тайѐр бўлганида қўшилади. У салатлар таркибида райхонни ўрнида хам 
ишлатилади. Экма индовнинг ер устки биомассаси ва уруғинингбиокимѐвий таркиби ўзаро фарқланади.