Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги

7.2. Капитал қўйилмаларнинг молиявий манбалари
Асосий фондларни кенгайтирилган такрор ишлаб чиқаришда ялпи миллий маҳсулот ва таркибий қисмларини қоплаш фонди ва миллий даромад, истеъмол фонди ва жамғариш фонди орасидаги алоқа ва нисбатларда ўз ифодасини топади. Капитал қўйилмаларнинг бош манбаи бир вақтнинг ўзида такрор ишлаб чиқариш жараёнида ижтимоий ишлаб чиқаришда фойдаланиш натижаси ва ишлаб чиқариш асоси сифатида иштирок этувчи миллий даромад ҳисобланади. Асосий фондларни қўллаш жараёнида, иқтисодий доирага табиий ва меҳнат ресурсларини киритиш билан яратилган ялпи миллий маҳсулотда алоҳида сарфлар асосий фондларни қоплаш ва жамғаришга қилинади ва маълум ресурслар жамиятнинг жорий эҳтиёжларини қондиришга сарфланади.
Миллий даромад жамиятнинг жорий эҳтиёжларини қондиришга йўналтирилган истеъмол фондларидан ва асосий фондларни шакллантиришга кетадиган жамғарма фондларидан ташкил бўлади. Ҳозирги вақтда давлат капитал қўйилмаларининг каттагина қисми жамғарма фондидан, қолган қисми асосий фондларни оддий такрор ишлаб чиқариш учун мўлжалланган амортизация ажратмаларидан ташкил топадиган қоплама фондлар ҳисобидан амалга оширилади.
Капитал қўйилмаларга бўлган эҳтиёж махсус маблағлар ва турли фондларга ажратмаларни ҳисобига шакллантириладиган корхона ва ташкилотларни марказлашмаган маблағлари ҳисобидан ҳам қопланади.
Янгича хўжалик юритиш шароитларида ҳам асосий фондларни такрор ишлаб чиқаришда марказлашмаган қўйилмаларнинг роли ҳам сезиларли даражада ошди.
Янги техникани жорий қилишга, ускуналарни янгилашга, халқ истеъмоли молларини ишлаб чиқаришни кенгайтириш ва ташкил қилишга сарфланадиган ишлаб чиқаришни ривожлантириш фондлари ва банк кредитлари марказлашмаган маблағларни барпо қилишни бош манбаи ҳисобланади.
Кўмир ва газ қазиб чиқариш ҳисобига ёқилғи саноати тармоқларида илғор ўзгаришлар рўй берди. Қурилиш ташкилотлари шаҳобчаларини кенгайиши ва қурилиш ишлаб чиқаришни индустрлаштириш даражасини ошиши катта миқдорда капитал қўйилмаларини ўзлаштирилишига имконият яратди. Давлат томонидан йирик маблағлар қишлоқ хўжалигига, биринчи навбатда пахтачиликка ва унинг асоси бўлмиш суғорма дехқончиликка ажратилди. 2008 йилдан бошлаб 2009-2012 ййлларга мужулланган инқирозга қарши дастурига кўра йирик маблағлар қишлоқ хўжалигидага ўй-жой қурилиш ишларига ажратилди
Шу билан боғлиқ қўриқ ерларнинг янги массивлари ўзлаштирилди. Транспорт воситаларини ўсиши ва такомиллашиши таъминланди, автомобиль ва темир йўлларининг кенг шаҳобчалари барпо этилди, алоқа корхоналари, соғлиқни сақлаш, маориф муассасалари, коммунал хўжалик-маиший хизмат корхоналари қурилди.
Саноат тармоқлари бўйича капитал қўйилмаларни миқдорини тўғри белгилаш учун ишлаб чиқариш қувватларини режали баланслари ишланди. Ушбу балансларда режа даври бошида ишлаб чиқаришни мавжуд қувватлари ҳамда мўлжалланаётган миқдорда маҳсулот ишлаб чиқариш учун зарур қувватлар белгиланади. Мавжуд қувватларда ишлаб чиқариш қувватларини кўпайтириш ҳамма резервларни ҳисобга олган ҳолда чуқур таҳлил қилингандан кейин ишлаб турган корхоналарни қайта қуриш ёки янгиларини қуриш йўли билан ишлаб чиқариш қувватларини қўшимча ўстириш зарурияти белгиланади.
Тармоқ бўйича ишлаб чиқариш қувватларини баланси қуйидагича белгиланиши мумкин: бўлажак йилда мўлжалланаётган миқдор маҳсулотни ишлаб чиқариш учун зарур булган қувват маҳсулот ҳажмидан фойдаланиш коэффициентига тенг бўлган ишлаб чиқариш қуввати талаб қилинади, бунда ишлаб турган қувватларни фойдаланиш коэффициенти, уларни янги қувватларини киритиш муддатлари, ҳамда режалаштирилаётган йилда ҳаракатдаги қувватларни рўйхатдан чиқарилишига мувофиқ келиши керак. Ўртача йиллик қувватни миқёси қўйидаги миқдорлардан тузилади: