Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги

4.2. Инвестиция маслаҳатчилари
Инвестиция маслаҳатчиси – бу маслаҳат фаолияти билан шуғулланувчи инвестиция институтидир. Маслаҳат фаолияти қимматли қоғозлар бозори ва унинг иштирокчилари аҳволини таҳлил, тахмин қилиш, молиявий воситаларни экспертизадан ўтказиш, ишлаб чиқиш ва тавсиялар бериш бўйича хизматлар кўрсатишни, қимматли қоғозларни чиқариш, жойлаштириш ҳамда уларнинг муомилада бўлиши, мутахассисларни қайта тайёрлаш, шунингдек, юридик ва жисмоний шахслар томонидан инвестиция сиёсатини амалга ошириш масалалари бўйича маслаҳат хизматлари кўрсатишни назарда тутади. Инвестиция институтларининг бошқа турларидан фарқли ўлароқ, инвестиция маслаҳатчиси сифатида юридик ёки жисмоний шахслар иштирок этиши мумкин. Ўзбекистон қимматли қоғозлар бозорида инвестиция маслаҳатчиси фаолиятининг ўзига хос хусусияти шундан иборатки, у имкониятга эга инвесторга муайян қимматли коғозларни харид қилиш ёки сотиш бўйича тавсиялар бериш ҳуқуқига эга эмас, фақатгина унга мустақил қарор қабул қилиш учун зарур бўлган ахборотни бериши мумкин.
Инвестиция маслаҳатчиси устав сармоясининг энг кам миқдори энг кам иш ҳақининг 100 баробарига тенг бўлиши керак. Инвестиция маслаҳатчилари учун иқтисодий мезонлар сифатида Н1 ва Н2 коэффициенти қўлланилмайди.
Инвестиция маслаҳатчилари қуйидаги ишларни амалга оширади:
а) акциядорлик жамиятларини ташкил этиш, қимматли қоғозларни муомалага чикариш конценцияларини ишлаб чиқиш, эмиссия проспектини тайёрлаш, эмиссия проспектини давлат томонидан ваколатланган органларда рўйхатдан ўтказишга кўмаклашиш;
б) давлат корхоналарини акциядорлик жамиятларига айлантириш билан боғлиқ ишларни тайёрлаш ва уларни амалга ошириш, таъсис ҳужжатларининг лойиҳаларини ишлаб чиқиш, уларни рўйхатдан ўтказишга кўмаклашиш, қимматли қоғозлар нашрини депозитарийда рўйхатдан ўтказиш, хусусийлаштирилаётган корхонанинг акциялаштириш ва шунга ўхшаш масалалар бўйича манфаатларини давлат бошқарувининг барча идораларида ифода этиш;
в)касбга ўқитиш (қимматли қоғозлар бозори соҳасида мутахассисларни тайёрлаш ва қайта тайёрлаш);
г) эмитентлар, инвесторлар, инвестиция институтлари бўйича маълумотлар базасини яратиш, қимматли қоғозлар бозорининг иштирокчиларига ахборот хизматларини кўрсатиш: махсус бюллетенлар, ахборотномалар чиқариш, буюртма бўйича эмитентларнинг фаолияти, уларнинг қимматли қоғозлари ҳақидаги ахборотни тақдим этиш, воситачини танлаш бўйича тавсиялар бериш ва ҳ.к.
д) мижознинг топшириғига кўра у ёки бу қимматли қоғозларнинг реклама қилинишини ташкил этиш;
е) эмитентлар, инвестиция институтларининг фонд бозоридаги фаолияти билан боғлиқ консалтинг хизматлари (контрагентлар, кадрларни танлаш ва жой–жойига қўйиш, акциядорларнинг умумий йиғилишини ўтказиш бўйича тавсиялар бериш);
ж) қимматли қоғозлар бозори иштирокчиларига ушбу бозорга оид қонун ҳужжатлари бўйича маслаҳатлар бериш;
з) қимматли қоғозларнинг биржа савдоларига киритилиши, шу жумладан, листинг тадбиридан ўтиш учун зарур бўлган ҳужжатларни тайёрлашга ёрдам кўрсатиш;
и) инвестиция лойиҳаларини ишлаб чиқиш ва уларни экспертизадан ўтказиш;
к) қимматли қоғозлар бозоридаги вазиятни таҳлил қилиш (нархнинг вужудга келиши, бозор конъюнктурасини тахмин қилиш, қимматли қоғозлар билан операциялар қилиш имконияти ва ҳ.к.);
л)битимларни тузишда қимматли қоғозлар бозори иштирокчиларининг манфаатларини ифода қилиш, контрагентлар ўртасидаги низоларни бетараф ҳакам сифатида бартараф этиш;
м) инвестицияни амалга ошириш учун эмитентни ва унинг қимматли қоғозларини баҳолаш;
н) сармоядорнинг лойиҳада иштирок этишдан бош тортганлиги муносабати билан инвестиция маблағларини қайтариш бўйича хизматлар кўрсатиш.
Мижоз ҳақида маълумотлар олиш ҳам инвестиция маслаҳатчисининг мажбуриятига киради. Мижоз тақдим этмоқчи бўлган ахборотнинг тўлиқ ва ишончли бўлиши кўп жиҳатдан унинг мазкур ахборот бошқа шахсларнинг қўлига ўтмаслигига ишонишига боғлиқ. Айнан шунинг учун қатор мамлакатларнинг қонуний ҳужжатлари маслаҳатчиларни мижозларнинг молиявий аҳволи ҳақидаги махфий ахборотни ошкор этмасликка, улардан шахсий бойлик орттириш мақсадида фойдаланмасликка, агар мижоз ўзи ҳақида ҳеч қанақа маълумотлар бермаса, маслаҳат хизмати кўрсатишдан бош тортишга, улар олдида мажбурий тартибда у ёки бу қимматли қоғозларга нисбатан шахсий манфаатларини очиқ-ойдин баён қилишга мажбур этади.
Энг аввало инвестиция маслаҳатчиси мижоз инвестицияни амалга ошириш натижасида эришишни мўлжаллаётган мақсадларини, ва унга эришишга ундовчи сабабларни, шунингдек, омонатчи дуч келиши мумкин бўлган хатар даражасини тўлиқ аснода ўзига тасаввур қилиши керак.
Асосий инвестиция мақсадлари қуйидагилардан иборат:

• 
  омонатларни қадрсизланишдан ишончли тарзда ҳимоялаш;
  
• 
  юқори жорий даромадни олиш;
  
• 
  узоқ келажакни кўзлаб маблағларни фойдали жойлаштиришга интилиш;
  
• 
  қисқа муддатга қўйилган маблағларнинг максимал даражада ўсишига уриниб кўриш;
  
• 
  юқорида санаб ўтилган мақсадларга турли уйғунликларда билан бир вақтнинг ўзида эришиш истаги.
  

Мижозни маълум инвестиция мақсадига эришишга интилишини таъминловчи сабаблар турлича бўлиб, улар бир қанча ўзига хос шароитларга боғлиқ. Бундай ҳолатларда, мижозларнинг ёшига хос хусусиятларини, уларнинг ҳаракатчанлиги, моддий аҳволи, ижтимоий мавқеи ва бошқа бир қатор омилларни инобатга олган ҳолда муайян қонуниятни кузатиш мумкин.
Инвестицияларни самарадорлиги устун дарадажа хатарлилик даражаси билан боғлиқ. Шунинг учун инвестиция маслаҳатчиси мижоз ўзи учун мумкин, деб қабул қиладиган барча хатарларни инобатга олиши зарур. Инвестициялашдаги асосий хатарлар қуйидагиларни эҳтимоли билан боғлиқ:

• 
  қўйилган барча маблағларнинг тўлиқ йўқотилиши;
  
• 
  омонатларнинг маълум қисмининг йўқотилиши;
  
• 
  қимматли қоғозларнинг номинал қиймати сақланиб қолган ҳолда уларга сарфланган маблағларнинг қадрсизланиши;
  
• 
  қўйилган маблағлар бўйича кутилаётган даромаднинг тўлиқ ёки қисман тўланмаслиги;
  
• 
  даромадларни олишнинг кечиктирилиши.
  

Ғарб мамлакатларида ўтказилган қатор тадқиқотлар шуни кўрсатмоқдаки, одамларнинг таваккал қилишга бўлган истаги улар характерининг ўзига хос хусусиятлари, ёши ва моддий аҳволи каби омиллар билан белгиланади.
Инвестиция мақсадлари аниқлаб олинганидан кейин маслаҳатчи уларни амалга оширишнинг энг самарали йўлини белгилаб олиши лозим. Бунинг учун аввало мижознинг молиявий аҳволи ҳақидаги ахборотга эга бўлиши керак. Мижоз фонд бозори жойлаштириш учун ажратиши мумкин бўлган ресурсларнинг ҳажми белгиланиб, сумманинг вақт бўйича бўлиниши амалга оширилганидан сўнг маслаҳатчи глобал инвестицион режани тузишга, ҳамда омонат ва жамғармаларни жойлаштиришнинг мижоз учун мақбул бўлган йўналишларини аниқлашга киришади.
Инвестиция стратегияси ва усулларини ишлаб чиқишда инвестиция маслаҳатчилари инвестицияларнинг келажакдаги қийматини баҳолашнинг турли хил усулларидан фойдаланиб, фонд бозорининг маълум соҳасидаги ишлар аҳволини чуқур ва ҳар томонлама аниқлаб олиш имконини берувчи асосий таҳлил қилишга киришади. Инвестиция маслаҳатчисининг фаолияти мамлакатимиз фонд бозорининг халқаро фонд бозорига интеграциялашуви йўналишларида алоҳида аҳамият касб этади. Мамлакатимиз инвестиция маслаҳатчилари бевосита инвестиция маслаҳати, мол-мулкни, қимматли қоғозлар қийматини баҳолаш, Ўзбекистон корхоналарининг бухгалтерлик баланси ва молиявий ҳисоботлари кўрсаткичларини хорижий инвесторларга тушунарли шаклга келтириш, юридик хусусиятли хизматларни кўрсатиш каби турли фаолият турлари туташган йўналишларда иш олиб борадилар.