Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги

1.2-расм. Инвестицияга бўлган талаб⁵

Расмдан кўринадики, эркин иктисодий муносабатлар шароитида тадбиркорларнинг инвестицияга бўлган талаби банкларни фоиз ставкасини кўпайиб бориши билан аксинча камайиб бормоқда. Агар банкларнинг фоиз ставкаси R₁ дан R₃ гача кўпайтирилса, у ҳолда инвестицияга бўлган талаб I₃ дан I₁ гача камаяди, уларнинг муносабатларини математик ҳолда ифодаласак ∆R ва ∆I лар қуйидагича кўринишдаги ифодага эга бўлади:

R=OR₃–OR₁ I=OI₃–OI₁
Банкларнинг фоиз ставкалари кўпайиб бориши билан фонд биржаларида ҳам маълум ўзгаришлар бўлади. Жумладан, сармоядорлар ўртасида қимматбаҳо қоғозлар ва акциялар билан боғлиқ олди-сотди муносабатларини пасайиши ва қимматбаҳо қоғоз ва акциялар баҳосининг тушиб кетиши кузатилади.
Шундай қилиб, R ва I лар ўртасида ўзаро тескари боғликлик мавжуд экан(1.3- расм).





1.3- расм. Даромад ва жамғармаларнинг ўзаро боғлиқлиги⁶

Банкларнинг фоиз ставкаси юқори бўлса, ҳар қандай сармоядор таваккалчилик билан фойда олиш мақсадида ишлаб чиқаришга сарфлашдан кўра банкларга топшириб, ундан келадиган фоиз ставкаси орқали даромадни олиши мақсадга мувофиқдир.

Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, инвестициялар ҳажми маълум миқдор билан чегараланар экан. Чунки мамлакатдаги даромад даражаси чекланганлиги, бошқа ресурсларнинг миқдори ва сифати, мамлакатдаги қурилиш индустрияси, ишлаб чиқариш инфратузилмасининг ривожланиш даражалари чексиз ҳажмдаги инвестицияларни ўзлаштириш имкониятини бермайди.
Т ажрибалар шуни кўрсатадики, фоиз ставкаси нолга тенг бўлганида ҳам инвестициялар ҳажми маълум миқдор билан чегараланади. Чунки мамлакатдаги даромад даражаси чекланганлиги, бошқа ресурсларнинг миқдори ва сифати, мамлакатдаги қурилиш индустрияси, ишлаб чиқариш инфратузилмасининг ривожланиш даражалари чексиз ҳажмдаги инвестицияларни ўзлаштириш имкониятини бермайди.
К апитал эгалари фоиз ставкасидан юқори ёки ҳеч бўлмаганда унга тенг бўлган соф фойда меъёрини таъминлаган лойиҳаларгагина сармоя қўядилар. Бундан хулоса шуки, ҳукумат фоиз ставкаларини туширишга эришса ёки кутилаётган соф фойда меъёрининг ошиши учун шарт-шароит яратса, иқисодиётга қилинган инвестициялар миқдори ортиб боради.
Юқоридаги қонуният аҳоли даромадлари ва жамғармалари ўртасида ҳам мавжуддир. Фирмалар, коорпорациялар ва тадбиркорларнинг даромадлари кўпайиб бориши билан фирма, коорпорация ва тадбиркорларнинг жамғармалари ҳам кўпайиб боради.
Қуйида инвестицияга бўлган талаб ва жамғармага бўлган таклиф N нуқтадаги мувозанат ҳолати берилган.