|
Кучерюк Д.Ю.
Эстетика труда. Киев, «Виша школа», 1989. С. 276.
Энгельгарт В.А.
Познание явлений жизни. М., 1984. С.276.
376
Hozirgi kunda san‘atkor va olimning ijodi y mehnati faqat ichki, hissi yotlar bilan
aloqador shaklda emas, balki tashqi – texnika nuqtai nazaridan ham estetiklashgan.
CHunonchi, bugun gi yozu vchi o‗z mehnat jara yonini komp yut ersiz, diktofonsiz
tasavvur qilolma ydi, rassomlar, qo‗shiqchilar va boshqalar komp yutp r texnologi yasidan
fo ydalanadilar, elektron cholg‗u asboblari ham ma‘lum ma‘noda texnikaning
estetikla Shuvidan dalolat beradi. Bunda y misollarni ko‗plab keltirish mumkin, barcha
hodisalarda diza yner tomonidan mukammallashtirilgan go‗zallik ijodkorning ma‘navi y-
ruhi y ko‗makc hisiga a ylanganini ko‗ramiz.
Mehnat estetikasi texnika estetikasi kabi atrof -muhitni go‗zallashtirish tizimi bilan
bog‗liq. Korxona hovlisidagi yashil olam, favvora, daraxtlar, ha ykallarning u yg‗unligi,
imoratlar peshtoqlari va devorlarida aks etgan ko‗rga zmali amaliy san‘at namunalari,
binolar
ichining
yuk sak
did
bilan
bezatilishi
– hammasi inson mehnatini
go‗zallashtirishga, mehnat jarayonining estetik zavq bilan amalga o Shuvini
ta‘minlashga xizmat qiladi.
Shu taxlit, mehnat estetikasi mehnat jara yonida gi nafosatni faqat sanoat ishlab
chiqarishi bilan chegaralama ydi, diza yndan keng fo ydalangan h olda, o‗zini atrof -
muhitni go‗zallashtirish tizmidagi asosi y omillardan biri sifatida namo yon etadi va
texnika estetikasi bilan doimi y hamkorlikda ish olib boradi.
Turmush estetikasi deganda biz insonning voqelikka keng qamrovli estetik
munosabatini tu Shunamiz. U hozirgi pa ytda o‗ z ichiga ki yinishid an tortib, xulqi y
go‗zallikkacha, oilavi y an‘analardan tortib, oilavi y makongacha bo‗lgan «estetik
doirani» o‗z ichiga oladi. Turmush estetikasida eng muhimi, odamlarning narsalar
dun yosi ga, go‗ zallik va ulug‗ vorli k orqali qarashlari, estetik didga, ijtimoi y ideallarga
o‗ziga xos munosabatlari namo yon bo‗ladi, pirovard natijada u turmush madani yatining
yuksalishiga xizmat q iladi.
Birinchi navbatda turmush estetikasi insonning xulqi y go‗zallik qonun -qoidalariga
rio ya qilib yashashini taqozo etadi. Xulqi y go‗ zallik esa, oilada jamoat jo ylarida o‗zni
tutishni, boshqalar bilan muloqotda, kasbi y munosabatlarda muomala odobi va et iket
nuqtai nazaridan yondashu vni, o‗zaro suhbatlarda ham so‗z vositasida (verbal), ham
noverbal jihatlarning go‗zal bo‗lishini ta‘minla ydigan ma‘navi y hodisadir. Uni estetika
va axloq Shunoslik kesish gan nuqta, go‗zallikning axloqi ylikda, axloqi yliknin g
go‗ zallikda namo yon bo‗lish sharti, desak yanglishma ymiz.
YUqorida a ytib o‗tganimizdek, turmush estetikasining qamrovi keng, uning
aloqalari kundalik turmushning estetik muammolari doirasidagina qolib ketma ydi, balki
tabiat estetikasi, texnika estetikasi, at rof-muhitni go‗zallashtirish tizimi va estetik
tarbi ya sin gari miq yosli ijtimoi y ma‘navi y hodisalar bilan uzvi y b og‗liqlikda amalga
oshadi.
Turmush estetikasida moda alohida ahami yat ga ega. Ma‘lumki, moda deganda
tashqi madani yat shakllarining vaqti -vaqti bilan qisman o‗zgarish va takrorlanib
turshini tu Shunamiz. Bunda y ta krorlanishlar va o‗zgarishlar iqtisodi y, ma‘navi y,
axloqi y, estetik omillar kabi ijtimoi y asos ga e ga bo‗ladi. Modani asosi y ko‗pchilik
e‘tirof etadi, u o‗zini faqat ki yinishda emas, ishlab chiqarishda ham, si yosatda ham,
san‘atda ham, fanda ham, hatto mafkurada ham namo yon qila oladi. U ijtimoi y-estetik
mezon sifatida baholash xususi ya tiga ega va Shu bilan odamlarga nima kerakligini
belgilab beradigan hukmron didga a ylanadi. Moda bunda odam larning yashash tarzidan
(stilidan) kelib chiqib, doimi y r avishda o‗zgarib boradigan ha yo t mazmuniga mos
shaklni taklif etadi. Qisqasi, moda mua yyan ma‘noda jami yat ya shas h tarzining o‗ziga
xos shakli, zamonavi y usuli sifatida estetik tahlilni taqozo qilad i. Zotan, u umumestetik
didning darajasi va o‗ziga xosliklarini zamon ko‗zgusida aks ettirish xususi yatiga ega.
Shu jihatdan u, yuqorida a ytib o‗tganimizdek, o‗zgaru vchanlik tabiatiga ega, urf
bo‗lgan narsalar, bir davr, hatto bir yil moba ynida modadan chiqib ketishi mumkin.
Masalan, o‗tgan asrning elliginchi yillarida erkak va ayollar tagcharmiga maxsus g‗arch
377
qo‗yilgan etiklar, tuflilar ki yishardi, yurganda «g‗arch-g‗urch» qilardi. Hozir esa, iloji
boricha tovush chiqarma ydi gan, yumshoq po yafzal urf bo‗lgan, ya‘ ni modada. YOki
oltmishinchi yillarda bir oz de mokratik o‗zgarishlar ro‗ y berishi tufa yli qatag‗o n
qilinganlar haqidagi asarlar, xususan, Habib No‗‗monning « YOshlikda bergan ko‗ngil »
qissasi urf bo‗ldi, hozir esa, Tohir Malikning «SHa ytanat» romani modada. Bunda y
holatni «xit» bo‗lgan qo‗shiqlarga va ular ijrochilariga ham tadbiq etish mumkin.
Ana Shunda y xususi yatlari bilan moda kishilar estetik tarbi yasi ga ta‘sir o‗tkazadi.
Biroq bu ta‘sir doim ham ijobiy bo‗laverma ydi. Hozirgi, globallashuv jarayonlari
qizg‗in keta yotgan davrda, bir mintaqadan ikkinchi mintaqaga modaning ―ko‗chishi‖
ko‗pincha salbiy xususiyatga ega. Masalan, biri birining aksi bo‗lgan ikki hodisadagi
modani olib ko‗raylik. Biri – hijob. U aslida sahroga serob arab mamlakatlarida o g‗iz-
burunni, ko‗zni, umuman, butun badanni qum zarralaridan asrash maqsadida ki yiladigan
libos, ke yinchalik u islomi y ta labga moslashtirilgan. Bizda esa, uning vazifasini
mintaqavi y fasllarimizga mos keladigan ro‗mol turlari (qishki, bahorgi, yo zgi, kuzgi )
bajaradi. Bir pa ytlardagi paranji hozir modadan chiqib ketgan, qimmatbaho, zarrin
(islomda bunda y matolar man etilishiga qarama y), buning u stiga sintetik materialdan
tikilgan havo o‗tkazma ydigan hijob bizning keskin -qit‘avi y yozimizda badanni yondirib
yuboradi, gi gienik nuqtai nazardan zararli. Ikkinchisi – hozir qizlarimizning niho yatda
tor jinsi shim va bel bilan kindikni ochib turadigan kalta kofta ki yishi modada. YOz
chillasida shim ki yib, serchang ko‗chalarimizda badanning yarmini ochib yurish ham
gi giena, ham Sharqona odob va mintaqavi y axloq bilan sig‗ishma ydi gan holat. Bunda y
hodisalar yuksak did bilan modaga amal qilish emas, balki ko‗r -ko‗rona modaparastlik,
modaning ketidan quvish, turmush nafosatini jo‗nlashtirish sifatida baholanishi lozim.
Ana Shunda y hodisalarda turmush estetikasining tahlillari, nazari y xu losalari asqotadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
