Ўзбекистон республикаси маданият ва спорт ишлари вазирлиги

ўзаро алоқаси ва бирлиги. 
Жисмоний қобилиятлар фаолият чоғида 
намоён бўлар экан, уларни ҳаракат малака ва кўникмаларидан айри 
ҳолда тасаввур этиб бўлмайди. Инсоннинг у ёки бу ҳаракат 
фаолиятини қай даражада ўзлаштириб олганига қараб тегишли 
жисмоний қобилиятларини юзага чиқариш даражаси ҳам ўзгаради. 
2.4. Жисмоний қобилиятларни ривожлантириш тамойиллари 
 
Ҳаракатга ўргатиш ва жисмоний қобилиятларни ривожлан-
тириш жараёнлари, уларнинг таъсир объекти битта – жисмоний 
машқларни бажараётган муайян одам бўлишига қарамай, турли 
қонуниятларга бўйсунади. Қонуниятларнинг ўзига хослиги уларни 
рўёбга чиқариш учун тегишли педагогик (усулий) амалларни талаб 
қилади: ҳаракатларга ўргатиш учун – бир хил педагогик тамойил-
лар, жисмоний қобилиятларни ривожлантириш учун бошқалари. 
Айтмоқчи, ҳаракат фаолиятларини ўзлаштиришда бу педагогик 
жараённинг алоҳида хусусиятларидан ҳисобланади.
Жисмоний тарбия соҳасида педагогик жараённи олиб борувчи 
киши уни фақат таълим ва тарбия тамойилларига эмас, жисмоний 
қобилиятларни ривожлантириш тамойилларига мувофиқ равишда 
қуриши керак бўлади. Бунда шуни ҳисобга олиш лозимки, жисмо-
ний машқларга ўргатиш тамойиллари ягона талабларни ўзида акс 
эттиради: ҳар қандай педагогик жараён онглилик, фаоллик ва бошқа 
тамойиллар асосига қурилиши зарур. Аммо мазкур тамойилларнинг 
аниқ рўёбга чиқарилиши (яъни восита ҳамда усулларнинг танла-
ниши) ҳал этиладиган вазифаларга (ё ўргатишнинг, ёки жисмоний 
қобилиятларни ривожлантиришнинг вазифаларига) мувофиқ бўли-

---

39 
ши шарт. Дейлик, ҳаракат фаолиятини ўргатишда тадрижийлик 
тамойили ҳозирловчи машқлар тизими қуриш орқали, жисмоний 
қобилиятларни ривожлантиришда эса жисмоний юклама тизими 
қуриш орқали амалга оширилади. 
Демак, жисмоний қобилиятларни ривожлантиришнинг ҳар 
қандай усулияти дидактик тамойилларнинг ўзига хос тарзда амалга 
оширилишини кўзда тутиши лозим. Ҳаракатларга ўргатиш ўрганув-
чига берилаётган жисмоний юкламаларнинг таъсирига боғлиқ экан, 
организмнинг тахмин қилинаётган юкламаларга жавоб таъсири 
қонуниятларини ҳисобга олиш эҳтиёжи пайдо бўлади. Шунинг учун 
ҳам инсоннинг ҳолати билан жисмоний юкламаларнинг уларни вақт 
нуқтаи назаридан ташкил этиш билан боғлиқ тарздаги алоқалари 
қонуниятларини ифодаловчи алоҳида, ўзига хос тамойиллар мав-
жуд.