‘zbekiston respublikasi L,1y va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

32-rasm.
Qizilcha, efedra (эфедра, хвойник) -
Ephedra

---

sharsimon yoki dumaloq ellipssimon, qizil yoki sargish-qizil rangli, 
bir yoki ikki urug‘li. Qizilcha may-iyun oylarida gullaydi, mevasi 
iyul-avgustda etiladi.
0 ‘simlikning yashil rangli, yog‘ochlanmagan shox va shoxcha- 
larini aprel oyida qo‘l bilan sindirib yoki pichoq, o io q bilan qirqib 
olinadi va ochiq havoda, quyoshda quritiladi. 0 ‘simlikning yangi 
novdalari o ‘sib yetilganda, yana iyun yoki iyul oylarida qaytadan 
o ‘rib olinadi. Qizilcha turlarining yer ustki qismi tarkibida 0,25- 
3,2% alkaloidlar, fenol kislotalar (benzoat, dolchin, kumar, protoka- 
tex va boshqalar), 240-660 mg% S vitamini, 2,34-14,04% oshlovchi 
va boshqa biologik faol moddalar bor.
Alkaloidlaming asosiy qismini efedrin (summaning 90% atro- 
fida), qolgan qismini psevdoefedrin va metilefedrin tashkil qiladi. 
Qizilcha turlarining alkaloidlaridan faqat efedrin gidroxlorid tuzi 
tibbiyotda ishlatiladi. Tog‘ qizilchasi efedrin olish uchun asosiy 
manba hisoblanadi. Agarda tog‘ qizilchasi yetarli b o ‘lmasa, u holda 
cho‘l qizilchasidan ham olinadi.
Oddiy qizilchadan efedrin olinmaydi, chunki uning tarkibida 
alkaloidlar miqdori kam (0,25-l,7% ).Efedrin gidroxloridning po- 
roshok, tabletka va ampuladagi eritmasi og‘ir operatsiya yoki trav- 
madan so‘ng ko‘p qon y o ‘qotilishi natijasida yuz bergan kollaps 
holatida, qon bosimi pasayganda (gipotoniya), miosteniya, allergik, 
bronxial astma, pichan isitmasi (pichan astmasi), eshakem toshgan- 
da, tumov va boshqa kasalliklarda qoilaniladi. Efedrin gidroxlorid 
yana morfin va skopolamin alkaloidlari hamda narkotik va uxlatuv- 
chi dorilar bilan zaharlanganda ham ishlatiladi [30].
Tog‘ (qirqbo‘g ‘imsimon) qizilchasining yosh novdalaridan tay­
yorlangan damlama va qaynatma xalq tabobatida qattiq shamollash, 
bezgak, bod, yurak, o ‘pka, bosh og‘rigi, m c’da yarasi va boshqa 
kasalliklami davolashda ishlatiladi. Shu damlama yoki qaynatma 
bilan qo‘tir, teri qichishi va terining boshqa kasalliklari davolanadi. 
Tog‘ qizilchasi mevasidan tayyorlangan murabbo isitmani tushirish 
uchun qoilaniladi.
Qizilcha yer ustki qismi yondirilgandagi tutuni bilan bemorlam- 
ing kiyimlari dezinfeksiya qilinadi. Oddiy qizilcha yosh novdalari-

---

dan tayyorlangan damlama va qaynatma bilan xalq tabobutidu yuiak, 
nil las yo‘llari, m e’da-ichak dardlari, bod, podagra va boshqa kasal- 
liklar davolanadi.