‘zbekiston respublikasi L,1y va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

47-rasm.
Kovul (Каперцы колючие) -
Capparis spinosa L.
Ildizining nastoykasi va qaynatmasi qon ivishini tezlatish ta ’- 
siriga ega.
Zubturum, bargi/.ub (Подорожник большой)
-
Plantago major L.
Katta zubturum Zubturumdoshlar -
Plantaginaceae
oilasiga 
mansub bo ‘lib, kalta va yo‘g ‘on ildizpoyali, poyasiz ko‘p yillik o ‘t 
o'simlik. Yer ustki qismini ildizoldi barglari va 10-50 sm balandlik- 
dagi gul o ‘qi tashkil qiladi. Barglari uzun, qanotli bandli, keng tuxum­
simon yoki keng ellipssimon, tekis qirrali, 3-9 ta yoysimon asosiy 
tomirli b o ‘ladi. Gul o ‘qi bitta yoki bir nechta. Mayda, ko'rim siz, to ‘rt 
b o ‘lakli gullari gul o ‘qi uehidagi boshoqsimon to ‘pgulga joylash-

---

gan. Mevasi tuxumsimon, ko‘p urug'Ii ko'sakchu /iiblim iin iyun- 
sentabr oylarida gullaydi va mevasi yetiladi.
Zubturum y o ‘l chekkalarida, ariq, daryo, buloq bo’ylurida, 
bog‘larda, botqoqliklarda, dalalarda, ekinzorlarda, o'tloqlurdu. 
o'rm on chetlarida o ‘sadi. Tibbiyotda zubturumning bargi bilan yi-i 
ustki qismi ishlatiladi. Barglari yil bo‘yi kalta bandli qilib qirqib 
olinadi va tezlikda soya yerda quritiladi. Yer ustki qismi o'simlik 
gullagan vaqtda y ig ‘iladi va quritilmasdan undan shira olish uchun 
farmatsevtika zavodlariga yuboriladi.
Zubturum bargi bilan yer ustki qismi tarkibida 0,1% efir moyi, 
shilliq moddalar, saponinlar, aukubin glikozidi, S vitamini (300 
mg% gacha) va К vitamini, 4,5-32,91 mg% karotin, flavonoidlar 
(lyuteolin, apigenin, baykalalien va ulaming glikozidlari), organik 
kislotalar, oshlovchi va boshqa biologik faol moddalar, urug‘ida 
22% gacha y o g \ saponinlar, 44% gacha shilliq va boshqa biologik 
faol moddalar mavjud.
Katta zubturumning dorivor preparatlaridan (damlamasi, yangi 
y ig ‘ib olingan bargi yoki yer ustki qismining konservatsiya qilin­
gan shirasi, shirasidan tayyorlangan plantaglyusid preparati) m e’da- 
ichak kasalliklari (gastrit, cnterit, enterokolit), y o ‘g ‘on ichakning 
yallig‘lanishi, m e’da va o ‘n ikki barmoq ichakning yara kasalligini 
davolashda foydalaniladi. Bundan tashqari, m e’da shirasining kislo- 
taliligi kamayib ketgan hollarda ham ishlatiladi. Bargi yoki yer ustki 
qismi shirasi bilan tuzalishi qiyin b o ‘lgan kolit kasalligi va yaralar 
davolanadi.
Zubturum bargi yo‘talga qarshi ishlatiladigan y ig ‘malar-choylar 
tarkibiga kiradi. Zubturum qadimdan xalq tabobatida turli kasal- 
likiami davolashda keng ishlatilib kelingan o ‘simlik hisoblanadi. 
Uning bargi bilan Abu Ali ibn Sino o ‘z vaqtida qiyin bitadigan 
yaralarni, shishlami (xavfli shishlami ham), ko‘z yallig‘lanishi, j i ­
gar, buyrak va boshqa kasalliklami davolagan hamda qon to ‘xtatish 
uchun ishlatgan. Jigar va buyrak kasalliklarida hamda qon tupu- 
rishda bemorga zubturum urug‘ining qaynatmasini ichirgan.
Bargidan tayyorlangan damlamasi yoki quritilmagan barg 
shirasi xalq tabobatida nafas y o ‘llari, ko‘z, teri, bezgak, y o ‘g ‘on

---

ichak yallig‘lanishi va turli yuqumli kasalliklarni hamda kuydirgini 
davolashda ishlatilgan.