‘zbekiston respublikasi L,1y va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Pektinlar. 
Ular uglevodlar tarkibiga kiradilar, dori vositalari 
tayyorlashda yordamchi vositalar sifatida ishlatiladi. Pektin m od­
dalar tabiatda keng tarqalgan, o'sim liklarda propektin ko‘rinishida 
uchraydi, ular hujayralararo bo'shliqlam i to'ldirishda va yosh 
o'sim liklam i birlamchi qobiqlarini shakllanishida ishtirok etadi. 
Pektin moddalar gemitsellyuloza bilan birgalikda o ‘simlikda se- 
mentlashtirish xususiyatini bajaradi. Tibbiyotda pektin moddalar 
qon to‘xtatuvchi vositalar va antiseptiklar tayyorlashda ishlatiladi. 
Antiseptiklar organizmdan og'ir metallami - qo‘rg ‘oshin, kobalt,

---

mis va boshqalarni chiqarishga yordam beradi. Ushbu kimyoviy faol 
birikmalar hozirgi paytda tayyorlanayotgan dorilarni asosini tashkil 
etadi.
Efir moyiari 
uchuvchan moddalar hisoblanib, dunyoda 2500 
turga yaqin efirmoysimon moddalari mavjud o'sim liklar bor. 
Ularning 650 turi O'zbckistonda o'sadi. Efir moylarining xarakterli 
komponentlari - terpenoidlar, monoterpenoidlar, seskviterpenoidlar, 
aromatik birikmalar hisoblanadilar. Efir moylaridan 1000 ga yaqin 
komponentlar ajratib olingan bo'lib, ular uglevodorodlar, spirtlar, 
ketonlar, kislotalar, murakkab efirlar, laktonlar va boshqa kimyoviy 
faol birikmalar hisoblanadilar. Efir moyiari o'sim liklam ing gullari- 
da, mevasida, barglarida, po'stlog'ida, b a’zan ildizlarida va 
yog'ochlik qismida to'planadi. Bunday o'sim liklarga rayhon, zizifo- 
ra, tog'rayxon, valeriana, mavrak, ukrop, koriandr, yalpiz va boshqa 
o'sim liklar kiradi. Efir moyiari tibbiyotda shamollashga qarshi, bak- 
teritsid, spazmolitik, sedativ va boshqa dorivor vositalar tarkibiga 
kiritilgan. Ulardan xushbo'y moddalar olish manbai sifatida ham 
foydalaniladi.
Mineral tuzlar. 
Ular tirik organizmlarning barcha hujayra va 
to'qim alari tarkibida bo'ladi. Ular ikki gumhga - makroelement- 
larga va mikroelementlarga bo'linadi. Makroelementlarga natriy, 
x.lor, kalsiy, fosfor, kaliy va temir kiradi. Ular qon, xo'jayra, ayniq­
sa suyaklar tarkibida k o 'p uchraydi. Mikroelementlarga rux, mar- 
ganets, kobalt, mis, alyuminiy, bor, ftor va yod kiradi. Ular oz miq­
dorda qon, hujayra va suyaklar tarkibida uchraydi. Natriy va kaliy 
ionlari hujayralarda biologik tok hosil bo'lishini ta ’minlaydi.
Natriy xlorid, y a’ni osh tuzi qon tarkibida 0,9% li fiziologik erit- 
ma holida bo'lib, qonning osmotik bosimi doimiyligini ta ’minlaydi. 
Kalsiy va fosfor tuzlari suyak mustahkamligini ta ’minlaydi. Temir 
moddasi qizil qon tanachalari tarkibiga kiradi, yod qalqonsi- 
mon bez ishlab chiqaruvchi tiroksin gormonining tarkibiga kiradi. 
Mikroelementlar tirik organizmlarga oz miqdorda zarur, ular ham 
muhim fiziologik jarayonlarda ishtirok etadilar.

---