Asosiy qism I. Bob. Dorivor valeriana o‘simlik xom ashYosini yetishtirish va birlamchi qayta ishlash texnologiyaSI

MUNDARIJA

ASOSIY QISM
I. BOB. DORIVOR VALERIANA O‘SIMLIK XOM AShYoSINI YeTIShTIRISh VA BIRLAMChI QAYTA
IShLASh TEXNOLOGIYaSI.
1.1. Valerianka (Kadi-o‘t) -Vaieriana officinalis L ----------------------------
1.2. Dorivor valeriana o‘simligini o‘stirish texnologiyasi --------------
II BOB. DORIVOR VALERIANA XOMAShYoSINI DASTLABKI SAQLASh TEXNOLOGIYaSI

2. 
   1. Dorivor valeriana o‘_simligi xomashyosini terish, tayyorlash va saqlash
   

texnologiyasi. -----------------------------------------------------------------------------------
2.2. Dorivor valeriana xomashyosini dastlabki ishlov berish texnologiyasi.----
III BOB. VALERIANA ILDIZ MASSASINI YuVISh, QURITISh,
MAYDALASh, BIRLAMChI IShLOV BERISh TEXNOLOGIYaSI.
3 1. Dorivor valeriana ildizini yuvish texnologiyasi.
3.2.Dorivor valeriana ildiz massasini quritib dastlabki ishlov berish
texnologiyasi.-------------------------------------------------------------------------------------
3.3Dorivor ildiz massasini maydalash
texnologiyasi.-------------------------------------------------------------------------------------
XULOSA VA TAKLIFLAR
FOYDALANILGAN ADABIYoTLAR RO‘YHATI

Kirish

Dorivor usimliklarni yetishtirish texnologiyasi kishlok xujaligining asosiy yunalishlaridan biri bulib, farmasevtika sanoati xamda dorixonalarni sifatli shifobaxsh usimliklar xomayoshsi bilan ta’minlashni uz oldiga maksad kilib kuygan fandir.
Ta’kidlash lozimki, xozirgi vaktda mamlakatimizda farmasevtika sanoati va dorixonalarni usimliklar xomashyosi bilan ta’minlash maksadida ixtisoslashgan, fermer, urmon va boshka mulkchilik shaklidagi xujaliklarida eng kupi bilan 42 tagacha dorivor usimliklar turlari ustiriladi.
Keyingi vaktda farmasevtika sanoati korxonalari dori vositalarining taxminan 50% dorivor usimliklar xomashyosidan tayyorlanayotganligini e’tiborga olsak, dorivor usimliklar ustirish texnologiyasi fani nafadar katta axamiyat kasb eta boshlaganini tasavvur kilish kiyin.
Shu sababli xam, Uzbekistan Respublikasi Vazirlar Maxkamasining Karori bilan xozirgi vaktda mamalkatimizda dorivor usimliklar ustirish bilan shugullanuvchi 8 ta ixtisoslashgan xujaliklar tashkil kilingan. Bundan tashkari kuplab urmon, fermer va boshka mulkchilik shaklidagi xujaliklarda xam ustirilmokda. Birok mamlakatimizda dorivor usimliklar xomashyosiga bulgan talabning keskin ortib borishiga karamasdan ularni kayta ishlash texnologiyasi texnologiyalari shu vaktgacha mukammal ishlab chikilgan emas.
Ta’kidlash lozimki, xozirgi vaktda mamlakatimizda farmasevtika sa’noati va dorixonalarni o‘simlik xomashyosi bilan ta’minlash maksadida ixtisoslashgan, fermer, urmon _Va boshka mulkchilik shaklidagi xujaliklarida eng kupi bilan 42 tagacha dorivor usimliklar turlari
ustiriladi. Ularda dorivor usimliklar ozuka sifatida chorvani
soglomlashtirish va kasalliklarning oldini olishga xdm karatilgan.
Bu dorivor usimlik xom ashyosidan tayyorlanayotgan ozuka ekologik tomonidan samaralik bulib, boshka kasallik asoratlarini kuzgatmaydi.
Prezidentmizning 2006 yil 14 iyulda kabul kilingan "Maxdlliy doridarmon va tibbiyot buyumlari ishlab chikaruvchilarini kullab- kuvvatlash choratadbirlari tugrisida"gi karori usimlik xom ashyosidan tayyorlanayotgan dorivor ozuka ishlab chikarish soxasida amalga oshirilayotgan ishlar kulamini yanada kengaytirish, mamlakatmiz bozorini axoli talab va extiyojlariga moe, tabiiy va samarali dorivor ozuka bilan tuldirishga xizmat kilayotir.
Dorivor u^{simlik xom} ashyosidan sifatli ekologik sof ozuka maxsulot olishdagi muammolardan biri bu kuritilayotgan xom ashyo tukimalarida u^tayo^tgan fiziologik-bioximik jarayonlarni tuxtatishdir, aks xolda fermentatsiya jarayonida ularda biologik aktiv moddalarning kup mikdordagi yukotilishi kuzatiladi. Mavjud texnologiya va uslublar bu maksadni amalga oshira olmaydi va ularda uzok muddatli turli organik, shu jumladan biologik faol moddalarning parchalanishi kuzatiladi.
Ta’kidlash lozimki, xozirgi vaktda mamlakatimizda farmasevtika sanoati va dorixonalarni u^simliklaR xomashyosi bilan ta’minlash maksadida ixtisoslashgan fermer, urmon va boshka mulkchilik shaklidagi xujaliklarida eng kupi bilan 42 tagacha dorivor usimliklar turlari ustiriladi. Ularda dorivor usimliklar ozuka sifatida chorvani soglomlashtirish va kasalliklarning oldini olishga xam karatilgan.
Xalk soglikni saklashning muxim vazifalaridan biri bu yukori samarali dorivor vositalarni yaratish va ular bilan davolash muassasalarning extiyojlarini ta’minlashdir. Shunday yurak-tomir jigar va korin-ichak kasalliklarini davolashda kullaniladigan vositalar orasida, usimliklardan tayyorlangan dorivor preparatlar 77% tashkil kil ad i.
MDX florasining boyligi (20 mingdan ortik usimliklar turi), uning kuplab dorivor usimliklarga ^ega bulgan keng changalzor
territoriyasida va xar-xil tumanlarning juda katta axamiyatga alkaloid va yurak glikozidlar ega. Bizning mamlakatimizning meditsina amaliyotida 97 tabiiy birikma, ulardan 49 'alkaloidlar va 48 yurak glikozidlar kullanilmokda. Fitoximik ishlab chikarish texnologiyasi anchagina iurakkab, tez-tez kup boskichli.
Usimliklarning murakkabligi va xar xil kimyoviy tarkibi, usimliklar xomashyosining sifatini aniklashda aloxida kiyinchiliklar yaratiladi, bular kup darajada usimlkilarning kaysi turga mansubligiga, kaysi tumanlardan kelib chikishi va usishi, ekin usullari, muddatlari va yipgo-terish usullari, kuritish sharoitlari va saklashga boglik.
Bugungi kunlarda meditsina kup trakalgan va ogir kasalliklarni davolash uchun u^simliklaR^dan tayyorlanadigan yangi dorivor vositalargaextiyoj oshmokda. Usimliklar xom ashyosidan tabiiy birikmalarning chikishi kam bulganligi uchun, ximik va injener- texnologlar uz dikkatini yangi tarakkiyparvar va tejamli texnologik jarayonlar fitoximik ishlab chikarishda, apparat sxemalariga texnologik asbob-uskunalarning yangi modelini kiritadilar, apparat sxemalariga sozlaydigan tuzumlarni jalb etdilar, bular protsesslarni avtomatlashtirishga imkon yaratadi va ularning berilgan rejimini kattik bardosh beradi, bu termolobil birikmalar bilan ishlashda juda muximdir. Murakkab aralashmalarni bulishning yangi usullarini ishlash, individual moddalarni ajratish ularni identifikatsiya kilish va strukturasini belgilash tadkikot izlanishlarning frontini kengartirishga imkon beradi, bular fiziologik aktiv tabiiy birikmalarni aniklash maksadida va ularning asosida yangi yukori samarali forivor preparatlarni yaratish uchun kullaniladi.
Fotoximik ishlab chikarishga fan va texnikaning yangi yutuklarini muntazam ravishda ku^{llash za}RUR> mavjud ishlab chikarish texnologiyalarini uzluksiz takomillashtirmok, ishlab chikarishni boskichli nazorat kilishning yangi usullarini ishlash va kullashga aloxida dikkat karatib, me’yoriy-texnik xujjatlarning sifatini muntazam ravishda oshirish lozim.
Biologik kimyoning juda tez rivojlanishi fitoximiklar, injener- texnologlar oldida u^simliklardan tayyorlanadigan dorivor preparatlarning ishlab chikarish texnologiyalarini mukammalshatirishda yangi vazifalar kuymokda.
Shu usul bilan Mavrak usimligi xom ashyosi bargi xamda poyasi tukimalarida utayotgan turli-tuman fiziologik-biologik jarayonlarni tez tuxtalishiga erishiladi va biologik faol moddalarning parfalanishini oldi olinadi.
Bozor iktisodiyoti sharoitida poyali dorivor ozukalarning kerakli maydalikda maydalash imkoniyati bulgan universal konstruksiyalarni yaratish kizikish uygotmokda.
Kichik fermer, dexkon va shaxsiy xujaliklar uchun energiya va metall sarfi kam kichik ish unumdorlikdagi kishlok xujalik xayvonlari uchun dorivor poyali ozukalarni maydalash mashinasini yaratish dolzarb xisoblanadi.
Jaxon amaliyotida chorvachilik uchun dorivor usimlik xomashyosidan tayyorlanayotgan ozuka ishlab chikarishi yildan yilga u^sib bormokda. Usimlik xom ashyosidan tayyorlanayotgan dorivor ozuka ishlab chikarishni chorvani soglomlashtirish va kasalliklarni oldini olishga karatilgan.
Uzbeksiton sharoitida kishlok xujalik maxsulotlarini kayta ishlash uslublaridan asosiylari bu kuritishdir. Bu soxa katta energiya talab kiladigan jarayonlardan biri xisoblanadi. Masalan, zamonaviy _kuritish kurilmalarida 1 kg kuritilgan maxsulot ^lish uchun sarflangan solishtirma energiya sarfi 18000 kJ dan 27000 kJ gacha yetadi yoki shartli yoki shartli yokilgilarda bu kursatkich 0,62 dan 0,94 kg ni tashkil kiladi. Bu esa energiya iste’moli bilan boglivdir. Shunday kilib xozirgi murakkab iktisodiy axvkolda kuritish sa’noatida energiya tejamkor texnologiyalar joriy kilish va unda an’anaviy alternativ manbalardan foydalanishni takozo etmokda.
Kuyosh va an’anaviy energiya manbalaridan fombinatsiyalangan xolda foydalanishga asoslangan kuritish kurilmalari universal kuyosh yokilgilik kurilmalari nomini olgan. Kombinatsiyalangan kuyosh-yokilgilik kuritgichlar kuyosh va sun’iy kuritish uslublarining ustunlik tomonlarini birlashtirib ixcham, transportda kuchirishga oson, arzon va energiya sarfi kamrok bulgan kuritgichlar yaratish imkonini berdi. Ular kichik va urta
kayta ishlash korxonalariga muljallangan. Biz tomondan universal kuyosh- yokilgilik kuritish kurilmasida Valeriana dorivor usimlik xom ashyosi va ildizini kayta ishlash texnologiyasini ishlab chikish kuzda tutilgan.
Valeriana ildizi maxsus kesish mashinalarida maydalanib, dastlabki ishlov berilib, universal kuritgichlarda oxirigacha kuritiladi.
Shunday kilib, kichik fermer, dexkon va shaxsiy xujaliklar uchun energiya va metall sarfi kam kichik ish unumdorlikdagi kishlok xujalik xayvonlari uchun dorivor poyali va bargli ozukalarni maydalash xamda kuritish texnologiyasini va uning mashinalarini tanlashkurs ishining asosiy maksadi va vazifalari xisoblanadi.
Usimlik xom ashyosidan tayyorlanayotgan dorivor ozuka ishlab chikarishi chorvani soglomlashtirish va kasalliklarni oldini olishga karatilgan.
Kuyosh va an’aviy energiya manbalaridan kombinatsiyalangan xolda foydalanishga asoslangan kuritish kurilmalari kuyosh yokilgilik kurilmalari nomini olgan. Kombinatsiyalangan kuyosh-yokilgilik kuritgichlar kuyosh va sun’iy kuritish uslublarining ustunlik tomonlarini birlashtirib ixcham, transportda kuchirishga oson, arzon va energiya sarfi kamrok bulgan kuritgichlar yaratish imkonini berdi. Ular kichik va urta kayta ishlash korxonalariga muljallangan. Biz trmondan kuyosh-yokilgilik kurilmasida xamda universal ozuka maydalagich yordamida dorivor usimlikning istikbollik dorivor usimlik navlarini kaytaishlash texnologiyasini ishlab chikish kuzda tutilgan.