Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалик вазирлиги андижон қишлоқ ХЎжалик институти

Боғлар барпо қилишда ерни тайѐрлайдиган машиналар
Мевали дарахт кўчатлари экилганидан сўнг, тез ривожланиши 
учун ерни махсус плантациябоп плуг билан ўта чу қур (40—100 см) 
шудгорлаш талаб қилинади. Иложи бўлса, плантациябоп шудгорлаш 
билан бирга, ерга ўғит ҳам солиш мақсадга мувофиқ бўлади. 
Республикамиз шароитида боғларни барпо қилиш учун, кўпинча 
тоғолди ерлар ажратилади. Бундай ерларни плантациябоп плуг билан 
ишлов беришдан олдин, чуқур юмшатилгани маъқул бўлади. Мевали 
дарахтлар ўтқазиш учун шароитга қараб ер 40—70 см, узум 
кўчатлари учун эса 100 см чуқурликкача юмшатилади. Бундай ишни 
бажариш учун махсус чуқур юмшаткичлардан фойдаланилади. 
Ишлатиладиган чуқур юмшаткичлардан бирининг нусхаси 1-
расмда кўрсатилган. Чуқур юмшаткич рамаси таянч ғилдирак 9 га 
ўрнатилган бўлиб, рамага эса, ишчи қисм, яъни энгаштирилган 
тилгич 6
 
ҳамда юмшатиш чуқурлигини созлайдиган винцимон 
механизм 10
 
жойлашган. Ишчи қисм, яъни ерни тилиб кетадиган 
тилгич 
6 
ва тупроқни қисман кўтариб юмшатадиган башмоқ 5

дан
иборатдир. 
1-расм.
Осма чуқур юмшаткич:
а — 
умумий кўриниши; 
б — 
тишнинг ѐн кўриниши; 
1
— автоосгич;
2 
— осгич бармоқлари;
3 — 
суянчиқлар;
4— 
пичоқ;
5 
— башмоқ;
6 — 
тилгич; 7— искана; 
8 — 
таглик;
9 
— таянч ғилдирак;
10 — 
созловчи винт. 
Тилгичнинг олд томонига пичоқ 
4 
ўрнатилган. Пичоқ исканага 
ўхшаб ишлайди. Шу сабабли у ерни ѐриб, ердаги илдизларни кесиб, 
тилгичнинг ишини енгиллаштиради. Башмоқ 
5
нинг учига искана 
7
қўндирилган. Искана абразив ейлишга бардош берадиган махсус 
пўлатдан ясалиб, башмоқнинг тез ейлишини олдини олади. Искана 
маълум даражагача ейилганидан сўнг янгисига алмаштирилади.
Ерга ботирилган ҳолда судралаѐтган энгаштирилган тилгич 
устидаги тупроқ, тишни янада чуқурроқ ботишга мажбур қиладиган 

---

10 
босимни ҳосил қилади. Тишнинг ерга ботиш чуқурлигини чеклаб 
туриш учун таянч ғилдираклар хизмат қилади. Ғилдиракларнинг 
рамага нисбатан баландлигини винт 
10
ѐрдамида созлаб, тиш 
юмшатаѐтган чуқурлик ўзгартирилади. Бундай машина 3—4км/соат 
гача бўлган тезлик билан ҳаракатланади. Унинг судрашга қаршилиги 
кўп бонганлиги сабабли, ўта кучли тракторлар билан агрегатланади.
Енгил ва ўрта оғирликдаги тупроқли ерларни юмшатишда агрегатдан 
бир марта фойдаланиш жоиздир. Сертош ѐки о ғир тупроқли ерларни 
2—3 
маротаба, 
машинани 
биринчи 
юришда 
белгиланган 
слиуқурликдан 15—20 см саѐзроқ, иккинчи юришда биринчига 
нисбатан кўндаланг йўналишда 10—12 см га чуқурроқ ишлатилади. 
Охирги юришда эса белгиланган чуқурликда юмшатилади. Юришлар 
оралиғи маҳаллий шароитга мосланиб танланади. Агар юришлар 
оралиғи меъѐридан каттароқ танланса, мутлақ деформацияланмаган, 
яъни юмшатилмаган кенгроқ йўлакчалар қолади ва иш сифатини 
пасайтириб юборади. 
Чуқур 
юмшаткичдан 
кейин 
плантациябоп 
плугни 
унинг 
йўналишига кўндаланг (90°гача) юргизиш маъқул бўлади, чунки 
бундай ҳолда тупроқ интенсив юмшатилади.