Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тошкент давлат аграр университети

Машиналар бузилмаслигининг техник кўрсаткичлари. 
Бузилмасликнинг асосий техник кўрсаткичларига бузилишлар 
оқими параметри 
 
H
f
w

ва битта эксплуатацион бузилиш (ЭБ) 
га тенг, иш ҳажми - 
0
T
тегишлидир. Ўзининг физик моҳиятига кўра 
бузилишлар оқими параметри бузилишларнинг содир бўлиш 
тезлигини ифодалайди (иш хажми бирлигидаги бузилишлар сони). 
Умумий ҳолда иш хажми бўйича бузилишлар оқими параметрининг 
эҳтимоллик зичлигининг ўзгариш қонуни функцияси 
 
H
f
- га мос 
келади: 
 
,
H
f
w

(4) 
бу ерда H-машинанинг ишлаш вақти, мото-с. 
Лекин, бундай синов пайтида бузилган машиналар ёки ундаги 
элементлар тикланади ва улар ишлашларини давом этишлигини 
ҳисобга олганда, 
 
H
f
функцияси бири иккинчиси билан 
аралашиб кетиб, бир хилдаги бузилишлар оқимини ҳосил қилади. 
Натижада, бутун кузатишлар давомида содир бўладиган 
бузилишлар-нинг ўртача тезлиги тахминан бир хил ўзгармас 
бирорта барқарор ҳолга келиб қолиши мумкин: 

---

66
.
const
w

Бу каби фаразлар машинанинг бузилмаслик тавсифини 
ҳисоблашни анча соддалаштиради. ЭБ тўғрисида деярли кўп 
ҳажмдаги ахборотга эга бўлганимизда тахминий танланган H
1
дан 
H
2
оралиғидаги иш ҳажмида бузилишлар оқими параметрини 
қуйидаги тенглама ёрдамида ҳисоблаш мумкин: 


бирлиги
хажми
иш
бузилиш
N
H
H
m
w
N
i
,
1
2
1



(5) 
ёки кузатиш якунланган ҳол учун: 
,
;
1
1
бирлиги
хажми
иш
бузилиш
H
m
N
w
N
i
i


(6) 
бу ерда m
i
-H
1
дан H
2
ёки 0 дан H
i
оралиқдаги иш ҳажми i-нчи 
машинанинг ЭБ лар сони. 
Бузилишлар оқими параметри (
w
) қиймати бўйича битта 
эксплуатацион бузилишга тегишли ўртача иш ҳажми (
0
T
) қуйидаги 
формула билан аниқланади: 
0
1
,
.
иш хажми бирлиги
T
w
бузилиш

(7) 
Бузилишга оид иш ҳажми 
0
T
қишлоқ хўжалик техникаларининг 
бузилмаслигининг 
асосий 
инженерлик 
кўрсаткичи 
бўлиб, 
машиналардан фойдаланиш, ишлаш қобилиятини тиклаш учун 
уларнинг моддий-техник таъминотини ҳисоблаш ва режалаштириш 
ишларида кенг қўллаш мумкин. Бузилишгача қадар бажарилган иш 
ҳажмини (
0
T
), дастлаб бузилишлар оқими параметрини (
w
) 
аниқламасдан туриб ҳам тўпланган ахборотлар асосида қуйидаги 
тенглама ёрдамида аниқлаш мумкин: 
.
,
1
1
0
бузилиш
бирлиги
хажми
иш
m
N
N
T
N
i
i


(7) 
бу ерда N –кузатиладиган машиналар сони; 
H
i
-кузатиш вақтдаги i-нчи машинанинг иш хажми, мото-с; 
M
i
-кузатиш вақтда i-нчи машинадаги бирор бажарилган иш 
ҳажми мобайнида (H
3
) ўртача бузилишлар сонини аниқлашни талаб 

---

67
қилади (машинанинг йиллик режалаштирилаётган иш ҳажмини ёки 
таъмирлашлараро иш ҳажми ва ҳ.к.). Ўртача бузилишлар сони: 
0
3
3
T
H
wH
m
урт


, (8) 
Синаш 
ишларидаги 
якуний 
масалаларнинг 
ўртага 
қўйилишга қараб ишончлиликнинг иқтисодий ва техник 
кўрсаткичлари юқорида келтирилган оддий тенгламалар ёки 
нисбатан аниқроқ синалувчи эксплуатацион бузилишлар иш 
ҳажмларининг тақсимот қонунларини танлаш усулларидан 
фойдаланиш тавсия этилади. Охирги усул анча афзалроқдир, чунки 
бу усул бузилмасликнинг техник ёки иқтисодий кўрсаткичларни 
тақсимланишнинг ишонч чегараларининг ўртача қийматларини 
аниқлашга имкон беради. Амалий машғулотларда талабалар 
техникаларнинг бузилмаслик кўрсаткичларини ҳисоблаш борасида 
тегишли кўникмалар ҳосил қилиши шарт. Келинг, мисол учун, 
машиналар деталарининг тўлиқ ҳақиқий ресурсларини аниқлаш 
усулини таҳлил қилиб кўрайлик. 
Қишлоқ хўжалиги техникаларига оид эҳтиёт қисмларни 
ҳисоблашда ва эҳтиёт қисмларга тегишли буюртмаларни тузишда 
детал ёки бирикмаларнинг ҳақиқий тўлиқ ресурсини (
x
T
) ҳисобга 
олишга тўғри келади ва бу қиймат тўлиқ ресурси 
m
T
қийматидан 
машинанинг бутун таъмирлашлараро ресурси (
mp
T
) (тўла 
комплектли ёки агрегатли таъмирлаш усулларида) ярмидан камдир. 
Таъмирлаш ва нуқсонларни аниқлаш жараёнида машиналар 
деталари ечиб олиниб, агар улардаги ейилиш қиймати рухсат 
этилган И
рт
–дан кўп бўлса, уларнинг кейинчалик ишлашига рухсат 
этилмайди. Умумий ҳолатда детал ёки бирикмалардаги ҳақиқий 
ўртача ресурс (T
m
-T
ma
) дан T
m
гача бўлган оралиқда ётиши мумкин. 
Шундай қилиб, детал ёки бирикманинг ўртача ҳақиқий ресурси 
қуйидаги формула билан аниқланиши мумкин: 
.
2
ma
m
x
T
T
T


(9) 
Ҳақиқий ресурснинг ишонч чегараларини тўлиқ ресурснинг 
ишонч чегараларини аниқлаш усули ёрдамида ҳисоблаш мумкин. 

---

68