Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тошкент давлат аграр университети

6-расм. Деталнинг тўлик ресурсини аниқлаш схемаси: T
x
-
детал ресурсининг ҳақиқий қиймати; T
k
-деталнинг қолдиқ 
ресурси, T
T
-деталнинг техник тўлиқ ресурси. 
 
Машинадаги бирикманинг тўлиқ техник ресурси қуйидаги 
формула билан аниқланади (7-расм): 
,
max
б
Б
ч
тб
v
S
S
T


(6) 
бу ерда S
ч
-тирқишнинг чегаравий қиймати; 
S
Бmax
-чизма бўйича бошланғич (номинал) энг катта тирқиш; 
1
2
б
g
g
v
v v

-бирикманинг ўртача ейилиш тезлиги; 
2
1
g
g
v
v

-қамраб олувчи, қамраб олинувчи юзаларнинг 
ўртача ейилиш тезлиги. 
Чиниқтириш давридаги детал ейилишининг қиймати, одатда 
уларни ясашдаги қуйимдан ошмаганлиги учун, деталар ёки 
бирикмаларни амалий ҳисоблаш мақсадида бошланғич ўлчам ёки 
тирқиш учун чизмадаги қуйидаги ўлчамларни олиш мумкин: 
-валлар учун – юқориги чегарасини D
max
; 
-тешиклар учун – энг катта бошланғич тирқишни S
Бmax
. 

---

61
Т
ТА 
дет.1 
И
Т , 
МОТО-С 
Ишланма 
7-расм. Бирикма тўлиқ ресурсини аниқлаш схемаси: 
тб
T
-
бирикманинг тўлиқ ресурси, 
xc
T
-бирикманинг хақиқий 
бажарган ресурси, T
қ
-бирикманинг қолдиқ ресурси. 
(5) ва (6) формулалардан маълум бўлишича, детал ёки 
бирикманинг ресурси уларнинг чегаравий ейилишига ёки геометрик 
шаклнинг ўзгаришига боғлиқ. Чегаравий ўлчам қиймати, одатда, 
техник шартларда кўрсатилган бўлади. Ейилиш тезлиги, ейилиш 
қийматининг бажарилган иш ҳажмига нисбати билан аниқланади: 
V=И
улч
/T
улч
, 
(7) 
бу ерда Т
ўлч
-ейилиш қийматини (вал) ўлчаш пайтидаги бажарилган 
иш ҳажми: 
И
ўлч
-ўлчанган ейилиш қиймати. 
Ейилишнинг ўлчаш вақтидаги чегаравий ҳолатга етган қолдиқ 
ресурси қуйидаги тенглама билан аниқланади: 
-детал учун: 
;
g
v
И
И
T
улч
ч
к


(8) 
Ейилиш
, мм
И
р

---

62
-бирикма учун: 
,
б
улч
ч
к
v
S
S
T


(9) 
бу ерда v
g
, v
б
-детал ва бирикманинг ўлчаш пайтидаги ейилиш 
тезлиги. 
Қолдиқ ва тўлиқ ресурслар қийматлари эҳтимолий характерга 
эга. Демак, ресурс кўрсаткичларини тақсимланиш қонунларини ва 
ишонч чегараларини (

) билган ҳолда ёки тахминий фараз қилган 
ҳолда, уларнинг тақсимланиш чегаралари (пасткисини -
n
T

, 
юқоригиси 
ю
T

) аниқланади. Уларни аниқлашга оид қатор 
мисолларни ечиш мазкур фаннинг амалий машғулотларида 
режалаштирилган.